درآمد:

جوانی جامی است زیبا و جرعه ای است فرح انگیز که «درروح » آن،لطافت خاص دارد و در پرتو آفتاب معنویت، تلالو و طراوت می یابد.

ماه رمضان، آن نام برگرفته از نام خدای سبحان ⁽¹⁾ ، عید بزرگ وفرخنده ای ⁽²⁾ است که نور محبت از آن شمس می تابد و بهار را برای دوستداران حق به ارمغان می آورد و این خجستگی و مبارکی برای میهمانان جوان، آن محبوبان میزبان مهربان، سبزی و خرمی را به دنبال دارد. از این رو، بایسته و سزاست تا رمضان را در منظرجوانان، بهاران دل ترجمه کنیم.

در این مقال، با عنایت به ساختار روحی جوان، گونه های بهره گیری از فضای معنوی ماه رمضان را جستجو می کنیم.

در بند جمال جمیل

روزه، عبادتی میان بنده و آفریدگار است ⁽³⁾ که به وسیله این طاعت، انسان به پروردگار خود قرب و نزدیکی پیدا می کند.

این مهم در فرمایش پیامبر اکرم (ص) به اسامه آن یار جوان خود مبرهن است:

«یا اسامه! علیک بالصوم، فانه قربه الی الله » ⁽⁴⁾ اسامه! بر تو باد روزه ; همانا که آن وسیله نزدیکی به خداوند است.

در فرهنگ دینی ما، قرب و بندگی خدا فضیلتی والا شمرده شده است و جوانان، مهمترین و ارزشمندترین مخاطب این توصیه قرارداشته اند ; لذا شرط نخست حضور در میهمانی خداوند، طاعت وبندگی اوست.

پیامبر رحمت از دوستی خدا چنین می فرماید:

«ان الله یحب الشاب الذی یفنی شبابه فی طاعه الله ». ⁽⁵⁾ پروردگار جوانی را که جوانیش را در طاعت و بندگی او سپری می کند، دوست دارد.

همو از مباهات خدا به جوانان یاد می کند:

«ان احب الخلائق الی الله عزوجل، شاب حدث السن، فی صوره حسنه،جعل شبابه و جماله لله و طاعته، ذلک الذی یباهی به الرحمان ملائکته و یقول: هذا عبدی حقا». ⁽⁶⁾

دوست داشتنی ترین مخلوقات پیش خداوند متعال، جوانی است زیبارو، که جوانی و جمال خویش را برای خدا و در اطاعت خداقرار دهد. پروردگار از چنین جوانی بر فرشتگان می بالد ومی فرماید:

بدرستی که این جوان بنده من است.

رسول اکرم (ص) همچنین به پاداش این جوانان اشاره می فرماید:

«ما من شاب یدع لله الدنیا و لهوها و اهرم شبابه فی طاعه الله الا اعطاه الله اجر اثنین و سبعین صدیقا». ⁽⁷⁾

هیچ جوانی بخاطر خدا از دنیا و سرگرمیهای بیهوده آن رونگرداند و جوانی خویش را در طاعت خدا سپری نسازد، مگر آنکه خداوند پاداش 72 صدیق را به او عطا فرماید.

هنر جوان در ماه رمضان، دلبستن به زیبایی آن زیبای بی همتااست; او که جمالش زوال ناپذیر است و لقایش فرحبخش.. «اللهم انی اسئلک من جمالک باجمله و کل جمالک جمیل ». ⁽⁸⁾

نجوای جوان

بهترین پرستش، عبادت عاشقانه است. و این کمال را در نسل جوان می توان جست ; چرا که عشق با سرشت آنان آمیخته است.

چه فضیلتی برتر از این حسن، که جوان گام در وادی این عشق حقیقی نهد و «عبادت را معشوق خود بداند، با آن معانقه نماید،با تمام وجود آنرا لمس کند و در دل آن را دوست بدارد» آن گونه که سید پیامبران اشاره نموده است:

«افضل الناس من عشق العباده، فعانقها و احبها بقلبه و باشرهابجسده و تضرع لها». ⁽⁹⁾

جوانی و از عشق پرهیز کردن چه باشد ندانی، بجز جان گرانی جوانی که پیوسته عاشق نباشد دریغ است از او روزگار جوانی ⁽¹⁰⁾

نجوای با محبوب را باید در آیینه جوانی معصومان دید و از آن الگو گرفت.

اسباط می گوید:

«هنگامی که وارد مسجد کوفه شدم، جوانی را دیدم که با خدای خود نجوا می کند و در حالی که سر به سجده گذارده بود، این سخن از او به گوش می رسید که: (صورت خود رابرای خالق خود، به خاک می سایم، و او سزاوار این کار است »

وقتی که او سر از سجده برداشت، دیدم که امام زین العابدین(ع)

است ». ⁽¹¹⁾ یکی دیگر از یاران معصومان چنین می گوید:

شبی در حال طواف کعبه بودم، چشمم به جوان زیبایی افتاد که پرده کعبه را گرفته بود و با خالق هستی چنین سخن می گفت:

«نامت العیون، و غارت النجوم، و انت الملک الحی القیوم، غلقت الملوک ابوابها، و اقامت علیها حراسها، و بابک مفتوح للسائلین، جئتک لتنظر الی برحمتک یا ارحم الراحمین ».

دیدگان به خواب رفته و ستارگان به تاریکی گراید. همانا توخالق زنده و برپا دارنده هستی، پادشاهان و امیران درهای سرای خود را بسته و نگهبانان خویش را بر آن گمارده اند. حال آنکه دراحسان تو برای فقیران و گدایان درگاهت باز است، آمده ام به نظررحمت خود نگاهم کنی! ای ارحم الراحمین.

وقتی به صورتش نگاه کردم او را شناختم ; او زین العابدین (ع)بود ⁽¹²⁾ .

دستهای نیاز روزه دار که به سمت آستان دوست دراز می گردد، به یقین بی پاسخ نمی ماند، چرا که خالق هستی بهترین کسی است که اهل دعا به درگاهش رو آورده اند «یا خیر من دعاه داع » ⁽¹³⁾ ، این نوید در کلام حضرت محمد (ص) به چشم می خورد:

«الصائم لا یرد دعوته » ⁽¹⁴⁾ روزه دار دعایش بی پاسخ نمی ماند.

فرای از اجابت دعای روزه دار، طنین گفتار امید بخش دیگری ازپیامبر اکرم(ص) به گوش می رسد، اینجا سخن از دعای فرشتگان الهی در حق روزه داران است !

«ان الله تبارک و تعالی وکل ملائکته بالدعاء للصائمین، و قال:

اخبرنی جبرئیل (ع) عن ربه تعالی ذکره انه قال: ماامرت ملائکتی بالدعاء لاحد من خلقی الا استجبت لهم فیه ». ⁽¹⁵⁾

همانا خداوند گروهی از فرشتگان را مامور کرده است تا برای روزه داران دعا کنند. و جبرئیل به من خبر داد که پروردگارمی فرماید: هرگز فرشتگانم را امر به دعا نکردم، جز آنکه دعای آنان را مستجاب نمودم.

در شیوه سخن و مناجات، بهترین راه، الگوگیری از سیره معصومان است ; نکته ای که در توصیه حضرت امام خمینی(ره) چشم نوازمی باشد:

«پسرم! دعاها و مناجاتهایی که از ائمه معصومین علیهم السلام به ما رسیده است، بزرگترین راهنماهای آشنایی با او جل وعلااست و والاترین راه گشای عبودیت و رابطه بین حق و خلق است ومشتمل بر معارف الهی و وسیله انس با او است و ره آورد خاندان وحی است و نمونه ای از حال اصحاب قلوب و ارباب سلوک است...» ⁽¹⁶⁾

انس با کتاب محبوب:

قرآن، نور و کتاب آشکار الهی است ⁽¹⁷⁾ که «بهترین سخن » نام یافته ⁽¹⁸⁾ و شفاء و رحمت الهی را برای اهل ایمان فرو می فرستد«ننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمه للمومنین.» ⁽¹⁹⁾

ماه رمضان در نگاه پنجمین امام «بهار قرآن » نام گرفته است ⁽²⁰⁾ و از آن سو رسول خاتم (ص) به تلاوت بسیار قرآن در این ماه سفارش می فرماید ⁽²¹⁾ و حضرت رضا (ع) پاداش تلاوت یک آیه از این کتاب الهی را برابر ختم قرآن می داند. ⁽²²⁾

بی شک از تقارن بهار عمر و بهار قرآن، و جدیت در انس و تلاوت این کتاب، دل جوان آرامش و نورانیت می یابد. «یا ایهاالناس قدجائتکم موعظه من ربکم و شفاء لما فی الصدور». ⁽²³⁾ امام خمینی (ره) در توصیه اخلاقی به فرزند خود چنین می نویسد:

«فرزندم! با قرآن این بزرگ کتاب معرفت آشنا شو، اگر چه باقرائت آن، و راهی از آن به سوی محبوب باز کن و تصور مکن که قرائت بدون معرفت اثری ندارد که این وسوسه شیطان است. آخر،این کتاب از طرف محبوب است برای تو و برای همه کس و نامه محبوب، محبوب است، اگر چه عاشق و محب، مفاد آنرا نداند و بااین انگیزه حب محبوب که کمال مطلوب است به سراغت آید و شایددستت بگیرد.» ⁽²⁴⁾

گریز از گناه

هدف اصلی روزه در ماه رمضان پرهیزکاری و «تقوی » است ⁽²⁵⁾ ونیل به این قله در گرو انجام دو امر است:

1 پرهیز از انجام خطا و گناه.

2 پاکی دل از زنگارهای گناه، استغفار و توبه.

امیر سخن حضرت امیر(ع) روزه را دوری از محارم وگناه می داند. ⁽²⁶⁾ همو از حبیب خود، بهترین اعمال در این ماه را جویا می شود که این پاسخ را از پیامبر می شنود:

«یا اباالحسن، افضل الاعمال فی هذا الشهر، الورع عن محارم الله عزوجل ». ⁽²⁷⁾ علی! بهترین عمل در این ماه، پارسایی و اجتناب از گناه ومحرمات الهی است.

امام صادق(ع) نیز در تبیین روزه واقعی چنین می فرماید:

«اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک و جلدک و لایکون یوم صومک کیوم فطرک ». ⁽²⁸⁾

هنگامی که روزه می گیری باید گوش، چشم، مو و پوستت نیز روزه باشد، و نباید روزی که روزه می گیری مانند روزی که غذا می خوری برابر باشد.

جوانان پاک، کسانیند که خداوند به ایشان مباهات می کند; گروهی که صحنه گناه را برهم زده و برای رضایت دوست، خود را بدان عمل آلوده نمی سازند، پیامبر در وصف آنان چنین می فرماید:

«ان الله تعالی یباهی بالشاب العابد الملائکه یقول: انظرواالی عبدی! ترک شهوته من اجلی ». ⁽²⁹⁾

خداوند، به وجود جوانان اهل عبادت بر فرشتگان مباهات می کندو می فرماید:

بنده مرا ببینید! به خاطر من چگونه از لذت جسمانی خویش گذشته است.

توبه و پشیمانی از گناه و به عبارتی استغفار و طلب بخشش ازتوصیه های دیگر معصومان در این ماه است. آنگونه که علی (ع)

می فرماید:

«علیکم فی شهر رمضان بکثره الاستغفار.. اما الاستغفار فتحمی به ذنوبکم ». ⁽³⁰⁾ در ماه رمضان بر شما باد، فراوانی استغفار.. همانا بوسیله استغفار، گناهان شما پاک می گردد.

در فرهنگ دینی ما، آزادی و آزادگی جوانان و اهل ایمان در گرواستغفار و پشیمانی از کرده های ناشایست است، که عزم و مداومت بدان، زنجیرهای بندگی و اسارت را گسسته و او را از قفس تنگ گناه رها می سازد و آزادی و بازگشت به فطرت پاک خویشتن را به او هدیه می دهد.

«ایها الناس! ان انفسکم مرهونه باعمالکم ففکوهاباستغفارکم » ⁽³¹⁾ مردم! شما در گرو اعمال ناشایست خود هستید، با استغفار خودرا از آن رها سازید.

حضرت محمد مصطفی (ص) از صحنه شیرین و دوست داشتنی برای خدایاد می کند، و آن توبه جوان است ;«ما فی الدنیا شی ء احب الی الله عزوجل من شاب تائب » ⁽³²⁾ در دنیا در نزد خدا، چیزی دوست داشتنی تر از جوان توبه کارنیست.

گفتار را با عطر کلام امام راحل به پایان می بریم:

«اکنون، با تو که جوانی صحبت می کنم، باید توجه کنی که برای جوانان توبه آسانتر و اصلاح نفس و تربیت باطن سریعتر می تواندباشد... روح جوانان لطیف است و انعطاف پذیر.. جوان می تواند باآسانی نسبی، خود را از شر نفس اماره رها سازد و به معنویات گرایش پیدا کند.» ⁽³³⁾ سلام و درود خدا بر او، بر اجداد پاک طینت او و جوانان مشتاق شخصیت و شیفته آرمان های والای او....

پی نوشت ها:

1. نور الثقلین، حویزی، ج 1، ص 166

2. امام سجاد (ع) از ماه رمضان به عنوان «عید اولیاء خدا»یاد می کند. ر. ک: صحیفه سجادیه، موسسه امام مهدی (ع)، دعای 142.

3. حضرت علی (ع) می فرماید: الصوم عباده بین العبد و خالقه، لایطلع علیها غیره (ر.ک: قصار الجمل، ج 1، ص 394.)

4 . بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، ج 93،ص 258.

5. کنزل العمال، متقی هندی، حدیث 43060 .

6. میزان الحکمه، محمدی ری شهری، ج 5، ص 9.

7. بحارالانوار، ج 77، ص 84

8 . ر. ک: مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، دعای سحر.

9. کافی، کلینی، ج 2، ص 83.

10. فرخی سیستانی.

11. صحیفه سجادیه، دعای 226.

12. همان، دعای 215.

13. فرازی از دعای ابوحمزه ثمالی.

14. مسند اسحاق بن راهویه، ج 1، ص 32.

15 . روضه المتقین، محمد تقی مجلسی، ج 3، ص 221.

16. جلوه های رحمانی، نامه عرفانی امام به حجه الاسلام حاج احمدآقای خمینی، بنیاد شهید، 1371ش. ص 26.

17. قد جائکم من الله نور و کتاب مبین (سوره مائده، آیه 15).

18. الله نزل احسن الحدیث (سوره زمر، آیه 23).

19. اسراء، آیه 82.

20. وسائل الشیعه، حر عاملی، ج 7، ص 218.

21 . فضائل الاشهر الثلاثه، شیخ صدوق، ص 95.

22. بحارالانوار، ج 93، ص 344.

23. سوره اسراء، آیه 82.

24. جلوه های رحمانی، ص 26.

25. سوره بقره، آیه 183.

26. مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری، ج 7، ص 367.

27. عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ج 1، ص 295.

28. بحار الانوار، ج 93، ص 292.

29. میزان الحکمه، ج 5، ص 9.

30. کافی، ج 4، ص 88.

31. عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 295.

32. مشکوه الانوار، فضل بن حسن طبرسی، ص 297.

33. جلوه های عرفانی، ص 42.