کلام عرشی

اولین ها در سوره ها

قرآن و آفرینش

ارزش وقت در قرآن

«سوره حجرات» مشهور به سوره «آداب اجتماعي» است و در مسير «اخلاق اجتماعي» بسيار راهگشا مي باشد.
يکي از نکات بارز سوره تکرار نداي مبارک «يَا أَيُّها الَّذيِنَ آمَنُوا» در ابتداي پنج آيه (1و2و6و11و12) است، اولين کاربرد اين عبارت، آيه 104 بقره است و در 84 مورد ديگر تا آخر قرآن اين خطاب ديده مي شود که حاکي از اهميت اين سبک بيان است و مي توان نتيجه گرفت که شارع از اين طرز بيان مقصودي را دنبال مي کرده است.

مراد از «اَلَّذيِنَ آمِنُوا» در قرآن و تفاوت آن با مومنين چيست؟
 

«اَلَّذيِنَ آمِنُوا» تعبير محترمانه اي است که قرآن، آن را به امت رسول خدا (ص) اختصاص داده و سياق اين آيات نشان از برتري و شرافت طبقه مشمول اين آيات بر طبقه ديگر دارد. (1) اين شيوه خاص از تخاطب، در مخاطب نوعي شوق ايجاد مي کند و او را تشويق به انجام دستورات آيه مي نمايد. تشويق يک روش مهم تربيتي است که خداوند براي ترغيب مسلمانان به اطاعت از دستوراتش در برخي آيات از اين روش استفاده مي کند. روانشناسان رفتارگرا (2)نيز شکل گيري هر رفتاري را به تقويتها و تشويقهاي محيطي نسبت مي دهند و معتقدند که اگر رفتاري منجر به دريافت پاداشي از محيط بشود تکرار مي شود و اين همان يادگيري است.

جايگاه هاي تشويق در قرآن
 

رسيدن به مقام قرب الهي، مستلزم سعي و تلاش است. انسان نفس خويش را به زحمت مي افکند و تلاش مي کند، به شرطي که نتيجه و پيامد خوشايندي در پي اين تلاش باشد. قرآن نتيجه صبر، پاداش مجاهدان في سبيل الله، برکات شکر، آثار امر به معروف و نهي از منکر و مواردي از اين قبيل را که همه در جهت قرب خدا هستند، به نمايش مي گذارد.
به صالحان وعده بهشت مي دهد «وَاَدخِلَ الَّذينَ آمِنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ جَناتٍ تَجري مِن تَحتَهَا الانهارُ» (ابراهيم/23) و به شاکرين، وعده ازدياد نعمت «لَئِن شَکَرتُم لأزِيدَنَّکُم» (ابراهيم/7)، و مستغفرين را به غفران مژده مي دهد «فَمَن تَابَ مِن بَعدِ ظُلمِهِ وَ أَصلَحَ فَاِنَّ اللهَ يَتُوبُ عَلَيهِ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ». اين چنين فضاسازيها، توصيفها و حتي امدادهاي غيبي و گشايشها در زندگي دنيا انسان را به حرکت و تلاش وامي دارد و در او شوقي ايجاد مي کند. هر آيه اي که در درون انسان شوق به انجام عمل يا ترک فعلي پديد مي آورد، در حقيقت انسان را به انجام آن عمل يا ترک آن فعل تشويق مي کند. صبر(3)، توکل(4)، اخلاص (5) و بسياري موارد ديگر، مواضعي هستند که قرآن نسبت به آنها ترغيب و تشويق مي کند.

تاکید بر اندیشه در قرآن

علاوه بر آنچه درباره واژه و مفهوم عقل در قرآن ذکر شد، آیات متعددی وجود دارد که در آنها با واژگان و مفاهیم دیگری بر تفکر و اندیشه تاکید شده است که در زیر به اجمال به آنها اشاره می شود:
1- دعوت به تفکر: در آیات متعدد واژه هایی از ریشه تفکر به کار رفته است. در بعضی از این آیات، دنیا و موجودات حاضر در آن فرصتی برای اندیشه درباره هستی و خالق آن تلقی شده است.(9)
آیات دیگری هم به تفکر از جنبه معنوی آن اشاره دارند؛ مثلا علاقه بین زن و مرد در ازدواج و آرامشی که در کنار هم به آن خواهند رسید، یکی از آیات الهی برای اهل تفکر است که بیندیشند، خداوند چگونه این دو جنس را در کنار هم به آرامش می رساند.(10)
2- دعوت به تذکر: آیاتی از قرآن به ذکر و تذکر اشاره دارد. البته تذکر غیر از تفکر است، زیرا تفکر درباره چیزهایی است که انسان به تازگی نسبت به آنها شناخت پیدا کرده است؛ حال آنکه تذکر برای یادآوری چیزهایی است که انسان از قبل نسبت به آنها وقوف داشته و برای یادآوری و عدم فراموشی آنها باید به انسان تذکر داده شود.
بنابراین در بعضی آیات مستقیما به این لغت اشاره شده (11) و گاهی بر غفلت انسان از آنچه در این دنیا حائز اهمیت است، تاکید شده تا تلنگری باشد برای کسانی که دچار غفلت شده اند.(12)
3- گرامی داشتن صاحبان عقل و اندیشه:
واژه های «اولی الالباب» و «اولوالالباب» (به معنای خردمندان) در 16 آیه از قرآن به کار رفته و با انتساب افعال و صفاتی ممتاز به آنها، مورد ستایش قرار گرفته اند.(13)
4- اشاره قرآن به علم و فضیلت آن: اشاراتی که قرآن در آیات متعددی به علم و فضیلت کسب آن و همچنین جایگاه والای علما دارد، دلیلی دیگر بر تاکید قرآن بر اندیشه و کسب علم به کمک قوای عقلانی است. واژه هایی که از ریشه علم مشتق شده اند بیش از 100 بار در قرآن تکرار شده اند. در زیر نمونه های دیگری از جایگاه و منزلت علم و علما در قرآن فهرست شده است؛
- دلالت اولین آیات وحی: آیات یک تا پنج سوره علق نمونه بارزی از توجه به علم و آگاهی در اولین آیاتی است که بر پیامبر (ص) نازل شده و انسان را به دانستن آنچه از آنهایی اطلاع است، دعوت می کند.
- قسم خوردن به قلم: در آیه اول سوره قلم، قسم خوردن به قلم که ابزار دست علما برای تحصیل علم است، به طور غیرمستقیم به فضیلت علم اشاره دارد.
- مساوی نبودن عالم و جاهل: آیه 9سوره زمر به عدم تساوی عالمان با جاهلان بلکه برتری آنان اشاره دارد.
- اهل، علم، اهل خشیت الهی: در آیه 28 سوره فاطر علما اهل خشیت از خدا شمرده شده اند.
- قرار گرفتن گواهی اهل علم در کنار شهادت خدا و ملائکه: در آیه 18 آل عمران خداوند، خود، ملائکه و صاحبان خرد را در یک ردیف قرار داده، در حالی که همگی بر یگانگی خداوند شهادت می دهند که خود حاکی از برتری صاحبان علم و اهمیت علم در قرآن است.
- برتری آدم بر ملائکه به سبب علم: آیات 30تا32 بقره این برتری و رجحان را آشکارا بیان می کنند.
- انبیای الهی صاحب علم بوده اند: انبیا(ع) که از برترین انسان ها در دوران خود بوده اند، مجهز به سلاح علم و دانش بوده اند. شاهد این موضوع آیات فراوانی در قرآن است که در آنها بر این موضوع تاکید شده است (14)(قرضاوی).

تربیت عقل از منظر قرآن کریم
قرآن کریم، همچون قوه هادی انسان در جهان، بر قوه خدادادی عقلانیت در آدمی در راه هدایت انسان حسابی ویژه گشوده است. خداوند متعال، آدمیان را به قدرت عقل و تدبر مجهز کرده است تا در عرصه های مختلف حیات راه را از بیراهه پیدا کنند و نشانه های وجود متعالی خالق را تشخیص دهند. در مقاله ای که خواهید خواند، نویسنده سعی کرده است تا با بررسی ابعاد و وجوه مختلف تاکیدات و اشارات قرآنی به عقل و عقلانیت، روشی را روشن کند که قرآن از آن طریق در پی تربیت و پرورش عقلانیت انسانی به سیاقی صالح و خداباورانه است.

مقدمه

یکی از جنبه های بارز و ممتاز وجود آدمی، برخورداری از قدرت تفکر، استدلال و به طور خلاصه عقل است. از دیدگاه اسلام، مهمترین مرحله صعود به مراحل عالی انسانی و نیل به هدف نهایی، پرورش و به کارگیری صحیح این توانایی و استعداد است.
توجه و عنایت خاص الهی به هدایت انسان از طریق عقل و اندیشه، در بسیاری از آیات و روایات به صورت های مختلف بیان شده و تاکید شده است که برای نیل به قرب الهی به کارگیری عقل و اندیشه اجتناب ناپذیر است.
بنابراین، پرورش استعدادهای ذهنی و شناختی و رشد عقلانی و فراگیری علوم و معارف برای بارور کردن هرچه بیشتر این توانایی ها، اهداف واسطه ای به شمار می آیند. اندیشه و تعقل، اصلی ترین تکیه گاه اسلام در عقاید، اخلاق و اعمال است. از نظر این آیین آسمانی، انسان حق ندارد آنچه را که عقل نادرست می داند باور کند، صفاتی را که عقل ناپسند می داند، بدان ها متصف شود و کارهایی را که عقل ناشایست می داند، انجام دهد.
از این رو در فرهنگ قرآن و احادیث اسلامی، واژه هایی که مردم را به تعقل و اندیشه دعوت می کنند مانند تفکر، تذکر، تدبر، تعقل، تفقه، ذکر، لُب و نُهی، مورد توجه و تاکید قرار گرفته اند.
در قرآن کریم، مشتقات علم 779 بار، عقل 49 بار، فقه 20 بار، فکر 18 بار، ذکر 274 بار، تدبر چهار بار و لُب 16 بار به کار رفته اند.
از نظر اسلام، عقل، اصل انسان، معیار ارزش و درجات کمال او، ملاک ارزیابی اعمال، میزان جزا و حجت باطنی خداوند متعال است. عقل از بهترین هدیه های الهی انسان، نخستین پایگاه اسلام، اساسی ترین پایه های زندگی و زیباترین تکیه گاه اهل ایمان است. از نظر اسلام، علم نیازمند عقل است. زیرا علم بدون عقل برای عالم زیانبار است و تنها راه تکامل مادی و معنوی و سازندگی دنیا و آخرت و رسیدن به جامعه مطلوب و مقصد اعلای انسانیت، درست فکر کردن است و همه گرفتاری های انسان، نتیجه به کار نگرفتن اندیشه و جهل است. آیات فراوانی در قرآن وجود دارد که بر اهمیت پرورش عقل تأکید کرده و انسان ها را برای رسیدن به قرب الهی و طی کردن مسیر تکامل، به استفاده از قوه عقلانی تشویق می کنند. علاوه بر آیاتی که به طور مستقیم انسان را به فکر کردن دعوت می کنند، آیاتی هم وجود دارد که در آنها از استدلال ها و براهین منطقی در قرآن مورد توجه قرار گرفته و عملا انسان ها را هم به منطقی و عقلانی بودن سوق داده است. استفاده از این استدلال های منطقی و همچنین واژه هایی که صراحتا بر تفکر و تعقل تأکید دارند، شواهد قاطعی بر ارزش این مقاله و اهمیت پرورش عقل از دیدگاه قرآن به دست می دهند.

دروندادها:

دومین عنصر اساسی در نظام تعلیم و تربیت، دروندادهاست. منظور از دروندادها، تمامی امکانات - هزینه ها - افراد انسانی - قوانین و مقررات و سایر نهادهایی است که به نظام آموزش و پرورش تزریق شده تا از طریق تعامل آنها در مرحله فراگرد، بتوان به اهداف غایی نظام تعلیم و تربیت دست یازید. در این خصوص و از طریق کنکاش در جزء هفتم، مواردی در خصوص ویژگیهای معلم و محتوای آموزش و تربیت به عنوان ارکانی اساسی در بعد دروندادها قابل ذکر است.
یکی از موارد قابل تأمل در خصوص گزینش محتوی، اشاره آیه 104 از سوره مائده است که براساس استنتاج قرائتی (1376، ص 89) از این آیه، آنچه که باید اصل و محور قرار بگیرد، فرهنگ اسلام و نه فرهنگ پیشینیان است. در این آیه آمده است:
(و إذا قِیلَ لَهُمْ تَعالَوْاْ إلی مَا أنزَلَ اللهُ و إلی الرَّسولِ قالُواْ حَسبُنَا مَا وَجدْنَا عَلَیْهِ آباءنَا أوَلَوْ کَان آباؤُهُمْ لا یَعلَمونَ شَیئاً و لا یَهْتَدُونَ)
که الهی قمشه ای در ترجمه آورده است:
"و چون به آنها گفته شد بیائید از حکم کتابی که خدا فرستاده و دستور رسول او پیروی کنید گفتند آن دینی که پدران خود را بر آن یافتیم ما را کفایت است. آیا باید آنها کورکورانه از پدران خود در صورتی که مردم جاهلی بوده و بحق راه نیافته باشند، باز پیروی کنند؟
علامه طباطبایی در صفحه 233 از جلد ششم تفسیر المیزان و در ذیل این آیه، تمایزی را بین حق و باطل قائل و دعوت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را دعوت به حق می داند. چرا که حق عبارت از راستی و درستی است که هیچ دروغی در آن راه نداشته و علمی که جهل آمیخته به آن نباشد. بنابراین یکی از نکات مهم در گزینش محتوای قابل ارائه، حق بودن آن و فاصله آن از مسیری است که فرد به تقلید کورکورانه و حفظ طوطی وار مطالب نزدیک شود. بلکه فرد باید به کمک قوه تعقّل خویش، در مطالب دخل و تصرف ذهنی نموده و بنابراین در محتوای درونداد شده برای نظام تعلیم و تربیت، برنامه ریزان باید به طبقات بالاتر حیطه شناختی و فراتر از تقلید و حفظ طوطی وار عنایت نمایند. (3)
معلم نیز به عنوان یکی از اجزاء دروندادی نظام تعلیم و تربیت، از دیدگاه قرآن دارای جایگاه ویژه ای است. در جزء هفتم، و در آیات 14 و 19 سوره انعام اشارتی در خصوص الگو بودن معلم و عامل بودن وی به عمل ارائه شده است.
قرائتی در تفسیر سوره نور (1376، ج 3، ص 236) یکی از پیام های آیه 14 را پیشگامی رهبر در آئین دانسته و عنوان می دارد که رهبر باید دارای بالاترین درجه اخلاص و تسلیم باشد (اول من أسلم). وی همچنین (همان منبع، ص 240) در تفسیر آیه 19، ویژگی هایی را برای رهبر آسمانی ذکر نموده که این شرایط را می توان برای معلم نیز به عنوان یک پیشوای تربیتی صادق دانست. به زعم وی این شرایط و ویژگی ها عبارتند از: ایمان به هدف (اوحی الی هذا القرآن) - امید به آینده (و من بلغ) - صلابت (قل لا أشهد) - و برائت از شرک (اننی بریء مما تشرکون)
براساس آنچه که گذشت، در قسمت دروندادهای نظام تعلیم و تربیت که در جزء هفتم مورد اشاره قرار گرفته اند، می توان به استنتاج های ذیل دست یافت:
1. در گزینش محتوی باید ملاک اصلی را در قرار گرفتن، محتوی در مسیر حق دانست.
2. مطالب محتوایی باید به گونه ای باشند که فرد را به حفظ و تقلید کورکورانه سوق نداده و قدرت تحلیل و دخل و تصرف ذهنی را در وی افزایش دهند. (4)
3. محتوی باید بر استدلال استوار باشد و نه بر تقلدی از سنن و ارزش های پیشینیان و یا سنن موجود
4. معلم باید در جهت تربیت آدمی، خود تربیت یافته و دارای تزکیه و تهذیب نفس باشد.
5. ایمان به هدف - امید به آینده - صلابت و برائت از پلیدی ها و نادرستی ها از ویژگی های لازم برای معلم است.

چکیده:

برای تربیت آدمی باید او را شناخت و برای شناخت انسان بهترین شیوه، بهره گیری از پیام های تربیتی و رهنمودهای خالق است. مطالعه تربیت آدمی از طریق قرآن باید با نگاهی نظامدار (سیستماتیک) صورت پذیرد تا از این طریق بتوان از پیام های عدیده الهی به شیوه ای مناسب بهره گیری نموده و به گونه ای عملی تر انطباق آنها را با دید نظامدار تعلیم و تربیت پدید آورد.
اگرچه در پیوند طولی و عرضی میان آیات و در بررسی مجموعه کامل قرآن کریم می توان به یافته های بیشتری دست یافت، لیکن پژوهشگر صرفاً به بخشی از این کتاب گرانمایه آسمانی پرداخته و امیدوار است تا در آینده بتواند تمامیت این کتاب الهی را مورد بررسی قرار دهد. بر این اساس، این پژوهش تنها به آیات جزء هفتم قرآن معطوف بوده و عناصر پنجگانه نظام تعلیم و تربیت را که در رویکردهای سیستمی مورد تأکید هستند، مورد مداقّه قرار داده است.

مقدمه:

هر نظام تولیدی برای استفاده بهینه و بهره برداری از محصول، راهنمایی را تحت عنوان "کاتالوگ" عرضه می دارد. توجه به قواعد بهره برداری و استفاده بهینه از محصول است که ضمانت لازم کارخانه را به دنبال داشته و به خدمت گیری از بالاترین ظرفیت کالا را در بیشترین مدت زمانی به همراه می آورد. حال اینکه هنگامی که یک مؤسسه تولیدی با دانشی نسبی و غیر مطلق در زمینه محصول مادی خویش چنین حساسیت و توجهی را معطوف می دارد، چگونه می توان متصوّر گردید که خداوند علیم و حکیم برای بالاترین محصولات یعنی اشرف مخلوقاتی که آن را به مقام خلیفه الّلهی نائل نموده است. راهنمای زندگی و بهره برداری ارائه ننموده باشد. چنانچه قرآن کریم در قسمتی از آیه 115 سوره مؤمنون تصریح می دارد که:
(أفَحَسِبْتُمْ أنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً) «مگر پنداشتید که ما شما را عبث آفریده ایم»
بنابراین زمانی که زندگی آدمی عبث نباشد، هدفمند است و زمانی که هدفی برای حیات آدمی متصور گردد، باید شیوه هایی برای نیل به آن هدف قائل گردید.
در طبقه بندی اهداف آموزشی، علاوه بر آنچه که مد نظر مستقیم معلمان کلاسی است و معمولاً تحت عنوان هدفهای جزئی تعلیم و تربیت (Educational Objectives) از آنها یاد می شود، طراحان توسعه و برنامه ریزی کلان جامعه به اهدافی فراتر اندیشه نموده و آن غایت های تربیتی را تحت عنوان هدفهای غایی - آرمانی تعلیم و تربیت (Educational Goals) نامگذاری می نمایند. بدیهی است که این اهداف غایی متأثر از ارزش های حاکم اعتقادی - سیاسی بر جامعه بوده و مستقیماً از جهان شناختی و نگرش افراد حاکم بر آن جامعه نسبت به پدیده های عقلی و مادی نشأت می یابد.
بر این اساس است که اگرچه در یک نظام سرمایه داری و است،مارگر، هدف غایی تربیت به صورت پرورش انسانهایی هوشمند و دارای قابلیت به خدمت گرفتن دیگران قلمداد می شود، در تعلیم و تربیت مبتنی بر دیدگاههای اسلامی، پرورش انسان هایی دارای تعالی روح و سودمند برای دیگر آدمیان به عنوان هدفی غایی طراحی می شود. در این راستا، برای نگرش به تعلیم و تربیت باید به گونه ای سیستماتیک و نظم یافته نگریست تا بتوان به شیوه ای مؤثر تر دیدگاههای تربیتی یک مکتب را دریافته و مورد تجزیه و تحلیل قرار داد.
بر این اساس و در ادامه نوشتار، نگرش جزء هفتم قرآن را به تعلیم و تربیت با دیدی منظم و در قالب عناصر اصلی یک نظام و شامل اهداف - دروندادها - فراگرد - و برونداد و محصول نهایی بررسی می نماییم. اگرچه این عناصر پنجگانه هر کدام دارای تعریفی مجزا و متمایز بوده، لیکن نگارنده دو قسمت برونداد و محصول نهایی را به علت شباهت نسبی، به گونه ای تلفیقی مورد بررسی قرار داده است (2).

2. کلان روایت ارتباط و تربیت دینی در قرآن

ایزوتسو می گوید نخستین و نیرومند ترین دریافتی که در مطالعه قرآن برای او به عنوان یک معناشناس، حاصل می شود، آن است که دستگاه قرآن یک دستگاه چندلایه است که بر روی عده ای تقابل های نظری قرار گرفته است. او تقابل انسان و خدا را به عنوان مهمترین تقابل نظری در قرآن معرفی می کند:
«می توان جهان قرآن را همچون دایره ای با دو مبدأ مختصات اصلی رو به روی هم، یکی در بالا و دیگری در پایین در نظر گرفت «نمودار» و این دایره را می توان نماینده جهان هستی به عنوان صحنه عمده ای تصور کرد که برروی آن همه درام های بشری بازی می شود(ایزوتسو، 90-93)
او به تعبیر خودش با بیانی غیر معنی شناختی اصافه می کند که این دایره جهانی است که بر آن جو نیرومندی از فشار و تنش حکومت می کند و در آن جا یک نمایش درام شدید روحانی در حال شکل گرفتن است. هر چند ایزوتسو تعابیر شاعرانه ای برای بیان مقاصدش به کار گرفته، اما برای ما نقطه ی عزیمت خوبی در این بخش فراهم آورده است. در این جا باید بپرسم ویژگی های این نمایش و فضای حاکم بر آن چیست؟ تنش هایی که ایزوتسو از آن یاد می کند از چه سنخی است و در قالب چه روایت هایی سامان می یابد؟
پیش از پاسخ به این پرسش باید یادآور شویم صورت بندی ساختمان معنایی متون دینی عمدتاً در قالب روایت های متداخل و منسجم سامان می یابد. روایت در این معنا مفهومی وسیع تر از قصص دارد و شامل هر داستان واره ای می شود که آغاز و انجامی دارد و اجزای متشکله آن پیوندی انداموار با یکدیگر دارند (sjoblom). روایت زندگی و خلقت انسان از آن حیث که طرح کلی خلقت آدمی و هدف از آن را روشن می کند کلان روایتی است که آموزه های ناظر به تعلیم و تربیت دینی در چارچوب این روایت سامان می دهند. در ادامه خواهیم دید که هویت الهی بشر چگونه بر اساس یکی از این روایات تعریف می شود. به نظر نگارنده داستان میثاق الست، روایت مادری است که سایر داستان و داستانک های (1) تربیتی و ارتباطی قرآن در چارچوب آن تحقق می یابند، و از منبع آن معنا می یابند و قابل تفسیرند.

ترین های خداشناسی!

براهین وجود خدا متعدد و بسیارند و افراد مختلف با سطح معرفتی و عقلی گوناگون راه های متفاوتی را در اثبات خدای تبارک و تعالی می پیمایند. اما در این میان براهین و استدلال هایی وجود دارند که "ترین" های استدلال های خداشناسی اند! در این نوشتار به بررسی این ترین ها می پردازیم!

اولین ترین!

برهان نظم ساده ترین و آسان ترین برهان خداشناسی است که همه ی افراد آن را به راحتی می فهمند و درک می نمایند. در این برهان بر اساس مفهوم نظم که معنایی روشن است به وجود خداوند تبارک و تعالی استدلال می شود. خاصیت نظم این است که بین امور مختلف رابطه و تناسب و توازن خاصی به وجود می آورد و آنها را به سوی هدف خاصی هدایت می کند. برهان نظم دو مقدمه دارد:

اول آن که در عالم طبیعت، نظام استواری وجود دارد که انسان به خوبی آن را درک می کند. تمام کتاب های علمی جدید در واقع تفسیر و توضیح همین روابط و حقیقت در عالم طبیعت است. این مقدمه بیان گر همان مفهوم نظم است که قابل درک و روشن برای همه ی انسان هاست.

"ترین" دوم!

برهان دیگر خداشناسی که نزدیک ترین برهان است برهان انفسی نام دارد. این برهان انسان را فرا می خواند که با نظاره در خودش به وجود خالق پی ببرد، در این برهان چون خود انسان به خودش نزدیک ترین است این برهان نزدیک ترین و دومین "ترین" براهین خداشناسی است! قرآن کریم نیز به این برهان اشاره می نماید از جمله آنجا که می فرماید: "أولم یتفکروا فی أنفسهم، آیا در آفرینش خودشان تفکر نمی کنند؟!" (روم /8)

روشن ترین!

برای مفهوم شدن بیشتر این براهین که دو برهان خداشناسی مهم به شمار می روند، مثال ساده می زنیم مثلا ما می خواهیم وجود خورشید را برای کسی اثبات کنیم، به او می گوییم یک راه که ساده ترین است آن است که به اطراف خود بنگرد و ببیند که گیاهان رشد می کنند و همه جا نورانی است و غیره و این نشانه ها او را به وجود خورشید رهنمون می سازد. اما در یک راه دوم که نزدیک ترین است به او می گوییم که به خودش نگاه کند و مثلا تیره شدن رنگ پوستش و یا گرم شدن بدنش را ببیند که این خودش دلیل بر وجود خورشیدی است که گرما و نور تولید کرده است. اما در یک راه دیگر که محکم ترین راه استدلالی است به او می گوییم سرت را بالا بگیر و خورشید را ببین: آفتاب آمد دلیل آفتاب! یعنی خود خورشید دلیل بر وجودش است!

"ترین" سوم!

این راه اخیر که استدلال بر خورشید با خود خورشید است راهی است که در براهین خداشناسی محکم ترین برهان است که از خود خدا به او استدلال می شود. این برهان در اصطلاح اهل فن برهان "لم" نامیده می شود یعنی پی بردن از علت به معلول در مقابل برهان "إن" که حرکت از معلول به علت است. دو برهان قبلی براهین إنی بودند ولی این برهان که محکم ترین برهان خداشناسی است برهان لم است که خود خدا دال بر وجود خود اوست. این طریقه برهان صدیقین است که در نهایت ایجاز و ظاهر سهل آن به شدت دشوار است و فهم آن به سهولت امکان پذیر نیست! علاقه مندان به این برهان را به کتب تخصصی ارجاع می دهیم.

نتیجه گیری

براهین سه گانه ای که به ترتیب آسان ترین، نزدیک ترین و محکم ترین براهین خداشناسی هستند "ترین" های سه گانه ای هستند که راه خداجویان را به سوی شناخت حق تعالی می گشایند.

ن. رادفر                

منابع:

1- براهین خداشناسی – آیت الله جوادی آملی

2- سلسله بیانات آیت الله دکتر رفیعی در محرم الحرام سال 1391 در قم

3- جهان بینی توحیدی – شهید مطهری (ره)

4- تفسیر المیزان – علامه طباطبایی (ره)

واسطه قراردادن پيامبر و اوليا 
وهّابيون مى گويند: اگر نام كسى را در كنار نام خدا ببريد شرك است !
در حالى كه اگر اين سخن آنها درست باشد، خداوند نعوذ باللّه خود مشرك است . زيرا در آيه 74 سوره توبه مى فرمايد: (وما نقموا الاّ اغناهم اللّه ورسوله من فضله ) خداوند و پيامبرش آنها را بى نياز نمودند. و در جاى ديگر مى فرمايد: (اللّه يتوفّى الانفس )⁽²³³⁾ خداوند جان ها را مى گيرد. و در جاى ديگرى مى فرمايد: (يتوفّاكم ملك الموت )⁽²³⁴⁾ ملك الموت جان شما را مى گيرد. بنابراين واسطه داشتن ، نه تنها شرك نيست ، بلكه اساس هستى بر مبناى واسطه است .
توسّل به پيامبر و اهل بيت او 
وهّابى ها مى گويند: پيامبر كه مُرد، مُرد، خاك شد و جماد گرديد!
در پاسخ مى گوييم :
اوّلاً ما اين مطلب را قبول نداريم . ثانياً، بر فرض محال ، قبول كرديم ، ما به مقام پيامبر متوسّل مى شويم و مقام زنده و مرده ندارد. مقام ابوعلى سينا محفوظ است چه زنده باشد و چه نباشد.
علاوه بر آن كه ما معتقديم كه پيامبر و اهل بيت او ائمّه ما زنده اند، قرآن مى فرمايد: (و لا تحسبن الذين قتلوا فى سبيل الله امواتاً بل احياء عند ربهم يرزقون )⁽²³⁵⁾ و گمان مبريد كسانى را كه در راه خدا كشته شدند، مرده اند، بلكه آنها زنده و در پيشگاه خداوند روزى مى خورند.
شهدا نه تنها زنده اند، بلكه قرآن مى فرمايد: (فرحين بما اتاهم اللّه من فضله ) آنها به خاطر نعمت هايى كه خداوند به آنها داده است ، خوشحالند.⁽²³⁶⁾
سالى در مدينه باران نباريد، خليفه دوّم به عبّاس عموى پيامبر براى نزول باران متوسّل شد و گفت : خداوندا! ما در زمان پيامبر به او مراجعه مى كرديم و حالا به عموى او متوسّل مى شويم .
دليلى ديگر بر جواز توسّل 
علاوه بر آيات قرآن و استدلال هاى فوق كه توسّل را جايز مى داند، يك دليل تجربى هم بر جواز توسّل داريم و آن بر آورده شدن حوائج است . ميليون ها انسان مؤ من و معتقد، با توسّل به اهل بيت عليهم السلام حاجات خود را از خداوند مى خواهند و خداوند حاجت هاى آنها را برآورده كرده و مشكلاتشان را برطرف مى سازد. اگر انجام اين گونه كارها شرك است ، پس چرا حاجت ها برآورده شده و اينگونه دعاها مستجاب مى شود؟ چرا آنها ما را كمك مى كنند؟ آيا خداوند متعال و آن بزرگواران ، ما را به شرك سوق مى دهند؟!
نوشتن نام بر روى سنگ قبور 
وهّابى ها اعتقاد دارند نوشتن نام بر روى قبور شرك است . مثلاً وقتى به آنها پيشنهاد مى كنيم كه نام مبارك ائمّه بزرگوار بقيع را روى قبور مطهرشان بنويسيد، مى گويند: اين كار شرك است ! آيا نوشتن نام شرك است ؟
در پاسخ آنها بايد بگوييم ، چگونه نام فلان پادشاه را روى سنگ يادبود احداث و يا تعمير و توسعه فلان مسجد مى نويسيد! آيا به نظر شما اين عمل شرك نيست ؟!
چطور شما نام يك خيابان را در ابتداى آن خيابان مى نويسيد؟ براستى كجاى نوشتن نام و نشانى و مشخّصات شرك است ؟!
گريه بر مردگان و شهدا 
آنان گريه بر مرده را خلاف مى دانند، اگر پدر يك وهّابى فوت كرد، انگار نه انگار كه پدرش فوت كرده است !
بالاخره عاطفه انسانى و مهر پدرى كجاست ؟! مگر پيامبر در مرگ فرزندش ابراهيم نگريست ؟!
سلام و لعن در زيارتنامه ها 
وهّابى ها معتقدند سلام و يا نفرين بر مردگان شرك است ! شنيدم كه امام جماعت مسجدالنّبى گفته است : افتخار مى كنم كه چهل سال است به پيامبر، سلام نكرده ام !
خوب ، اگر سلام به انبيا شرك است ، پس نعوذ باللّه خدا هم مشرك است ، چون خود خداوند به پيامبرانش سلام مى كند؛ (سلام على نوح )⁽²³⁷⁾، (سلام على ابراهيم )⁽²³⁸⁾، (سلام على موسى و هارون )⁽²³⁹⁾، (سلام على ال ياسين )⁽²⁴⁰⁾، (سلام على المرسلين )⁽²⁴¹⁾.
در قرآن ، هم سلام داريم و هم لعن ؛ در آيات متعدّد خداوند ظالمان را لعن كرده است و ما نيز در زيارتى همچون زيارت عاشورا، كسانى را كه در حقّ اهل بيت پيامبر ظلم كرده اند، لعن مى كنيم . (لعنهم اللّه )⁽²⁴²⁾، (قاتلهم اللّه )⁽²⁴³⁾
تبرّك 
آنها مى گويند تبرّك شرك است !
در حالى كه اگر تبرّك شرك است ، پس چرا خليفه اوّل و دوّم را در كنار بدن مطهّر پيامبر دفن كردند؟
اگر شرك است ، پس چرا در مراسم حج ، استلام حجرالاسود و بوسيدن آن مستحبّ است ؟ مگر حجرالاسود، سنگى بيش نيست ؟
طواف دور قبور 
آنها مى گويند به دور قبرها چرخيدن شرك است !
يك پاسخ ظريف و لطيفى در اينجا وجود دارد و آن اينكه در كنار كعبه ، حِجراسماعيل واقع است كه در داخل آن قبور حضرت اسماعيل ، حضرت هاجر و تعدادى از انبيا قرار دارد. در اعمال حج و عمره ، به ما دستور داده اند كه هنگام طواف به دور خانه كعبه ، به دور حِجر اسماعيل هم بگرديم . به راستى اگر چرخيدن دور قبر شرك است ، پس چرا خداوند به ما دستور داده كه به دور قبر بچرخيم و طواف كنيم ؟
سجده بر مُهر 
آنها مى گويند: شما در هنگام نماز سر بر مهر مى گذاريد، بنابراين شما بت پرست و مشرك مى باشيد!
آيا هر كس پيشانيش را روى هر جا گذاشت ، يعنى آن را مى پرستد؟! اگر كسى سر بر روى مُهر گذاشت ، خاك پرست مى شود، پس شما هم مشرك هستيد و شرك شما بيشتر است ، چون سر بر هر چيزى مى گذاريد. بنابراين شما هم موكت پرست هستيد، هم فرش پرست و هم ... .!
در حالى كه چنين نيست ، بلكه در حقيقت ، سجده براى خداوند است و هركس سر بر مهر مى گذارد، خدا را مى پرستد. (وانّ المساجد للّه ، فلاتدعوا مع اللّه احداً)⁽²⁴⁴⁾
البتّه برخى از عوام كارهاى غلطى انجام مى دهند، كه مربوط به مذهب شيعه نيست . مثلاً هنگام وارد شدن به حرم مطهّر امام رضاعليه السلام ، پاشنه درب ورودى را سجده مى كنند. بوسيدن اشكال ندارد، ولى سجده ، مخصوص خداست .
روضه خوانى و يادبود 
وهّابى ها مى گويند: روضه خوانى و مراسم يادبود، بدعت است !
حال آنكه خداوند در قرآن ، روضه خوانى مى كند. آنجا كه مى فرمايد: (و كايّن مِن نبىّ قاتل معه ربّيّون كثير فما وَهنوا و ما استكانوا)⁽²⁴⁵⁾
يكى از اعمال حج وعمره ، سعى بين صفا و مروه است . حاجى بعد از طواف خانه خدا و بعد از آنكه دو ركعت نماز طواف را به جاى آورد، بايد هفت بار بين صفا ومروه سعى كند. چرا بايد هفت بار بين اين دو كوه را پيمود؟ به ياد حماسه فداكارى يك مادر! هاجر همسر ابراهيم ومادر اسماعيل عليهم السلام .
هاجر، براى يافتن آب ونجات كودك شيرخوار خود، هفت بار اين مسير را پيمود. خداوند مى خواهد اين خاطره همچنان در اذهان زنده بماند. لذا قرآن مى فرمايد: (انّ الصّفا و المروة من شعائر اللّه )⁽²⁴⁶⁾ و در پايان اين آيه مى فرمايد: (فانّ الله شاكر عليم ) خداوند سپاسگذار و داناست . يعنى اى خانم ! اى هاجر! اگر تو يك روزى به خاطر خدا مشكلات فراوانى را تحمّل كردى ، من هم نمى گذارم نام و خاطره ات ، فراموش شود. در حقيقت شكرگزارى خدا به اين نحو است كه نام و خاطره او را زنده نگه مى دارد.

4- اختلاف و تفرقه در جامعه 
در جامعه توحيدى ، حكم و قانون وخط، تنها يكى است ، آن هم راه خدا و قانون اوست و مردم همه يك سر پرست دارند. امّا در جامعه شرك ، به جاى يك قانون و يك راه ، مقرّرات و راه هاى متفاوت به وجود مى آيد، هر كسى در فكر تاءييد همان راه و چيزى است كه به وجود آورده و به قول قرآن ، (لذهب كلّ الهٍ بما خلق )⁽¹⁹²⁾ در آن جامعه بندگى خدا مطرح نيست ، بلكه بله قربان گويى به اين و آن مطرح است ؛ (إ نّا اءطَعنا سادتنا و كُبَرائنا)⁽¹⁹³⁾ مردم در فكر برترى جويى بر يكديگر هستند؛ (و لَعَلى بَعضهم على بَعض )⁽¹⁹⁴⁾ و هر حزب و گروهى فقط به آنچه نزد خودشان هست ، دل خوش مى كنند و كار به حقّ و باطل ندارند، تنها براى مرام و راه خود اصالت قايلند و براى مخالفان خود (گرچه داراى منطقى هم باشند) ارزشى قايل نيستند و به قول قرآن (كلّ حِزب بِما لَديهم فَرِحون )⁽¹⁹⁵⁾
درگيرى ها وتفرقه ها از آثار اجتماعى شرك است . قرآن مى فرمايد: (لاتكونوا من المشركين من الّذين فَرّقوا دِينَهم )⁽¹⁹⁶⁾ از مشركان نباشيد و خيال نكنيد مشرك ، تنها بت پرست است ، بلكه هر كس با وارد كردنِ سليقه هاى شخصى و نظريّات از پيش ساخته خود، عامل تفرقه در مكتب شود، مشرك است . آرى ، علّت اصلى سقوط امّت ها و ملّت ها در طول تاريخ ، تكيه آنها به غير خدا بوده است .
5 - خوارى و ذلّت در قيامت 
رسوايى و دوزخ از آثار اخروى شرك است . در قرآن ، مكرّر مى خوانيم : در قيامت مشركان مخاطب قرار مى گيرند كه شما در دنيا به سراغ غير خدا مى رفتيد و خيال مى كرديد آنها مى توانند دردى را دوا كنند، اكنون روز گرفتارى شماست آنها را بخوانيد تا چاره اى بيانديشند، (لا تَجعلْ مع اللّه إ لهاً اَّخر فتُلقى فى جهنّم مَلوماً مَدحوراً)⁽¹⁹⁷⁾ به سراغ غير خدا نرويد كه با ملامت به دوزخ پرتاب خواهيد شد.
ريا شرك است 
ريا آن است كه انسان كار نيكى را براى غير خدا انجام دهد.
در حديثى مى خوانيم : ((كل رياء شرك ))⁽¹⁹⁸⁾ شرك مراتبى دارد: گاهى در جلوه اى روشن بروز مى كند، همچون بت پرستان و خورشيد و ماه پرستان و گاهى بسيار خفيف است به طورى كه خود انسان هم نمى فهمد.
ريا بسيار آرام و پنهانى در اعمال و كارهاى ما رسوخ پيدا مى كند، به نحوى كه غالباً انسان حضور ريا را در اعمال خود متوجّه نمى شود.
در حديث مى خوانيم : مساءله شرك و تشخيص آن ، به قدرى دقيق است كه مانند تشخيص حركت مورچه اى بر روى سنگ سياه در دل شب مى ماند، بنابراين ، جز با تلاش و مراقبت دائمى و امدادهاى الهى ، رهايى از مويرگ هاى شرك ممكن نيست .
نشانه هاى شرك 
1 - ايراد گرفتن به قانون خدا و ولىّ او. قرآن مى فرمايد: (اَفَكُلَّما جاءَكم رسولٌ بما لا تهوى انفسكم استكبرتم )⁽¹⁹⁹⁾ آنها قانونى را مى خواستند كه مطابق ميل آنان باشد و اين نفس پرستى است . اعتراض ‍ مى كردند كه مثلاً: (لِمَ كتبتَ علينا القِتال )⁽²⁰⁰⁾ چرا به ما دستور جنگ و جهاد دادى ! و در برابر غذاى آسمانى مى گفتند: (لن نصبر على طعام واحد)⁽²⁰¹⁾ما با يك غذا نمى سازيم . و هنگامى كه خدا مثَلى مى زد، اعتراض مى كردند اين چه مثالى است كه خداوند مى زند وسؤ ال مى كردند: (ماذا اراد اللّه بهذا مثلا)⁽²⁰²⁾ خداوند چه اراده اى از اين مثال زدن ها دارد.
2 - طاغوت زدگى . طاغوت ، كسى است كه در برابر خداوند ايستاده است . فرمانبردارى از طاغوت شرك است .
3 - برترى دادن غير خدا. قرآن مى فرمايد: (قل ان كان اباؤ كم و ابناؤ كم احب اليكم من اللّه ...)⁽²⁰³⁾ اگر انسان پدر و مادر، همسر و فرزند و خويشان خود را بيشتر از خدا دوست بدارد، اين شرك است .
حزب پرستى ، خط پرستى و باند پرستى شرك است . بعضى از تعصّبات ، وطرفدارى ها كه جنبه غير منطقى دارد ريشه در شرك دارد. البتّه صلابت ، قاطعيّت و استوارى در راه حقّ و دفاع از آن با تعصّب جاهلى و ناآگاهانه تفاوت دارد.

آثار بى ايمانى 
كسى كه به خداى حكيم ايمان ندارد، انسانى است كه :
1- خود را بى اصالت ، بى هدف و تنها مى بيند و هدفش فقط رفاه و زندگى مادّى است مانند يك حيوان .
2- حركت خود را يك حركت جبرى مى داند، نه تكاملى .
3- آينده خود را پس از مرگ ، نابودى مى داند چون به زندگى بعد از مرگ و بقاى روح عقيده ندارد.
4- راهنماى او در زندگى ، يا طاغوت هاى بيرونى است و يا هوس هاى درونى !
5 - برنامه زندگى او مملوّ از انواع ترديدها، محدوديّت ها، نقص ها و اشتباهات است .
6- در تفسير هستى گيج است ؛ چون نمى داند چرا آمده ؟ و چرا مى رود؟ و هدفش از زندگى چيست ؟ تمام فكرش اين است كه چگونه زندگى كند، نه اين كه براى چه زندگى كند.
ايمان هاى مورد انتقاد 
در قرآن ، از چند نوع ايمان و گرايش ، انتقاد شده است :
1- گرايش هاى موسمى و فصلى . بعضى انسان ها فقط وقتى كه احساس خطر كردند و كشتى خود را در آستانه غرق شدن ديدند فرياد ((يا اللّه )) سر مى دهند. ولى همين كه از مشكل رهايى پيدا كردند و كشتى خود را در ساحل ديدند مجدّدا به سراغ غير خدا رفته ، شرك مى ورزند. در قرآن مى خوانيم : (فإ ذا ركبوا فى الفُلك دعوا اللّه مُخلصين له الدّين فلما نجّاهم الى البرّ إ ذا هم يشركون )⁽¹⁶³⁾
2- گرايش هاى تقليدى . ايمان برخى به خدا، به خاطر تقليد از نياكان است بدون هيچ دليل و برهان منطقى ؛ همچون ايمان بت پرستان كه در جواب انبيا مى گفتند: ما اين عقيده به بت ها را از نياكان خود گرفته ايم . قرآن در اين باره مى فرمايد: (قالوا بل وَجدنا آباءَنا كذلك يفعلون )⁽¹⁶⁴⁾
3- ايمان سطحى . ايمان برخى انسان ها، سطحى است و در روح و روان و دل آنان نفوذ نكرده است . قرآن مى فرمايد: (قالت الا عراب امنّا قل لم تؤ منوا و لكن قولوا اءسلمنا و لمّا يدخُل الا يمانُ فى قلوبكم )⁽¹⁶⁵⁾ گروهى از اعراب نزد پيامبر آمدند و گفتند: ما ايمان آورده ايم . خداوند به پيامبر فرمود: به اينها بگو: ايمان شما هنوز در قلبتان اثر نكرده است . و شما تنها اظهار ايمان مى كنيد. همانند چاهى كه از درون نمى جوشد، بلكه با دست در آن آب مى ريزند.
4- ايمان بدون عمل . با اينكه علم دارد امّا در مقام عمل تن پروراست . در قرآن آيات زيادى در مقام انتقاد از اين افراد ديده مى شود. (احسب الناس ان يتركوا ان يقولوا امنّا و هم لا يفتنون )⁽¹⁶⁶⁾
5 - ايمان متزلزل . در برخى ايمان ها ترديد، دودلى و تزلزل ديده مى شود، صاحب چنين ايمانى در انتظار پيشامدهاست كه كدام طرف را انتخاب كند.
قرآن درباره چنين افرادى مى فرمايد: برخى از مردم ، خدا را به حرف و ظاهر مى پرستند، هرگاه به خير و نعمتى برسند اطمينان خاطر پيدا مى كنند و اگر به شر و فقر و آفتى برخورد نمايند از دين خدا برمى گرداند. چنين كسانى در دنيا و آخرت زيانكارند. (فان اصابه خير اطماءنّ به و ان اصابته فتنة انقلب على وجهه ...)⁽¹⁶⁷⁾
6- ايمان عاريه اى . در كتاب شريف اصول كافى بابى داريم به نام ((باب المعارين )) يعنى كسانى كه دينشان عاريه است . برخى در دنيا دين دارند ولى هنگام مرگ ، بى دين از دنيا مى روند. مانند كسى كه حج بر او واجب شود، ولى به حج نرود، و يا كسى كه زكات اموال خود را نپردازد، هنگام مرگ به او مى گويند: ((فليمت ان شاء يهوديّاً او نصرانيّا))⁽¹⁶⁸⁾يا يهودى بمير و يا نصرانى .
پيامبر روزى وارد مسجد شد و به پنج نفر از نمازگزاران فرمود: بلند شويد و از مسجد ما خارج شويد، زيرا شما نماز مى خوانيد ولى زكات نمى دهيد.
7- ايمان تبعيضى وگزينشى . برخى ها، از اسلام و قرآن ، فقط آنچه را كه به نفع آنهاست مى پذيرند و آنچه را كه مطابق با اهداف و اميال خود نمى بينند، نمى پذيرند. (و ان يكن لهم الحقّ ياتوا عليه مذعنين )⁽¹⁶⁹⁾ چنين افرادى مى گويند: (نؤ من ببعض و نكفر ببعض )⁽¹⁷⁰⁾
در صدر اسلام ، عدّه اى نزد پيامبر آمدند و گفتند: ما به تو ايمان مى آوريم به شرط اينكه نماز نخوانيم ، پيامبر فرمودند: دين ، بدون نماز نمى شود.
8 - ايمان تاكتيكى . تعدادى از سران يهود مدينه ، نقشه كشيدند كه يك روز صبح خدمت پيامبر اكرم برسند و ايمان بياورند و بعد از ظهرِ همان روز از اسلام دست برداشته ، مجدّداً يهودى شوند و ادّعا كنند كه اسلام بى فايده است .
آنها مى خواستند بدين وسيله اولاً از مسلمان شدن يهوديان جلوگيرى نمايند و ثانياً در ميان مسلمانان نيز شك و ترديد و تزلزل به وجود آورند كه لابد دين ما دين كاملى نيست ، چون دانشمندان و بزرگان يهودى ، صبح كه مسلمان شدند، غروب با اندكى آشنايى با اسلام از آن دست برداشتند.
خداوند از طريق وحى پيامبرش را آگاه ساخت و فرمود: به مسلمانان بگو: نه از آمدنشان خوشحال گردند و نه از رفتنشان غمناك شوند.⁽¹⁷¹⁾
ويژگى هاى ايمان مقبول 
ايمانى مورد پذيرش وارزشمند است كه داراى ويژگى هاى زير باشد:
1- ايمان همراه با استدلال . قرآن همواره از مخالفان خود، برهان و استدلال مى خواهد و مى فرمايد: (فاءتونا بسلطان مبين )⁽¹⁷²⁾ اگر دليلى داريد، بر ما ارائه دهيد. طبيعى است كه يك مسلمان نيز بايد در برابر ديگران از دين خود با دليل و برهان دفاع نمايد.
2- ايمان همراه با عمل . در بسيارى از آيات قرآن هنگامى كه سخن از اهل ايمان به ميان آمده است ، بلافاصله ((و عملوا الصالحات )) نيز ذكر شده است . كه اين عبارت به معناى انجام تمامى كارهاى نيك و شايسته است . زيرا همان گونه كه كلمه ((مسجد)) به معناى يك مسجد و كلمه ((مساجد)) به معناى چند مسجد و لغت ((المساجد)) به معناى تمامى مساجد است ، كلمه ((صالح )) نيز به معناى يك عمل نيك و ((صالحات )) به معناى چند عمل نيك و ((الصالحات )) به معناى تمامى كارهاى نيك است . قرآن مى فرمايد: (آمنوا و عملوا الصالحات ) يعنى تمام كارهايشان نيك و شايسته است . بنابراين ، لازم است كه تمامى اعمال مؤ منان صالح و نيك باشد، نه فقط برخى از اعمال آنها.
3- ايمان پايدار. قرآن از مؤ منانى كه در ايمانشان پايدار هستند، تمجيد مى فرمايد و آنها را به بهشت و نعمت هاى آن بشارت مى دهد. (انّ الّذين قالوا ربّنا اللّه ثم استقاموا تتنزّل عليهم الملائكة ...)⁽¹⁷³⁾
4- ايمان كامل . در حديث مى خوانيم : ايمان ده درجه است . بديهى است هر مؤ منى به تناسب عمق ايمان و اعتقادش از درجاتى از ايمان برخوردار است .
شخصى از طرف امام صادق عليه السلام براى سفرى ماءموريّت يافت ، پس از برگشت ، خدمت امام رسيد و شروع كرد به انتقاد كردن از مردم آن منطقه و گفت : آنها ايمان ندارند. امام عليه السلام فرمود: ايمان ده درجه دارد، برخى داراى دو درجه اند و بعضى چهار درجه و گروهى از درجات بيشترى برخوردارند.
در حديث آمده است : اگر مى خواهيد بدانيد فردى چقدر ايمان دارد، ببينيد در برابر دريافت چه مبلغى گناه مى كند. امّا اميرمؤ منان عليه السلام مى فرمايد: به خدا قسم اگر هستى را به من دهند كه پوست جوى را از دهان مورچه اى به زور بگيرم چنين نخواهم كرد. اين مطلب بيان كننده درجه ايمان على عليه السلام است ، يعنى ايمان على عليه السلام از اهميّت هستى بيشتر است .
در دعاى مكارم الاخلاق مى خوانيم : ((الهى بلّغ بايمانى اكمل الايمان )) خدايا! ايمانم را به كامل ترين درجه برسان .
5 - ايمان خالص . ارزش اعمال و ايمان ما به ميزان اخلاص و خلوص ما بستگى دارد، هر چه خالص تر باشد، مقبوليّت بيشترى خواهد يافت . قرآن از كسانى كه ايمان آوردند و ايمان خود را به ظلم نيالودند، تمجيد مى كند. (الّذين امنوا و لم يلبسوا ايمانهم بالظلم )⁽¹⁷⁴⁾ كه مراد از ظلم در اين آيه شرك است .
6- ايمان بر اساس اختيار و آگاهى . انسان داراى اختيار است . شك و ترديد، پشيمانى ، انتقاد و تاءديب ، دليل اختيار انسان است . ايمانى ارزش دارد كه انسان بر اساس ‍ آگاهى و بدون هيچ گونه اجبارى به آن رسيده باشد. چنانكه قرآن مى فرمايد: (لا اكراه فى الدين )⁽¹⁷⁵⁾
7- ايمان همراه با تفكّر. از ديدگاه قرآن ، ايمانى ارزشمند است كه بر اساس فكر و تعقّل در آفرينش باشد در قرآن مى خوانيم : (و يتفكّرون فى خلق السموات و الا رض ربّنا ما خَلقتَ هذا باطلا)⁽¹⁷⁶⁾ ابتدا در آفرينش زمين و آسمان فكر مى كنند و سپس مى گويند: خداوندا! اين آفرينش بيهوده نيست .

هماهنگى نظام تكوين و تشريع 
علاوه بر وجود هماهنگى ميان موجودات ، در نظام آفرينش ، نظام تشريع و قانونگذارى الهى نيز شاهدِ هماهنگى هستيم :
1- نظام تكوين به بهترين وجه آفريده شده است .
(الذى احسن كل شى خلقه )⁽⁹⁶⁾
نظام تشريع (قرآن ) نيز به بهترين وجه تدوين شده است :
(اللّه نزّل احسن الحديث كتاباً متشابهاً مثانى )⁽⁹⁷⁾
2- در نظام تكوين دستور به تفكّر داده شده است :
(او لم يتفكّروا فى انفسهم )⁽⁹⁸⁾، (او لم ينظروا فى ملكوت السموات والارض )⁽⁹⁹⁾
در نظام تشريع (قرآن ) دستور به تفكّر و تدبّر وارد شده است :
(افلا يتدبّرون القرآن ام على قلوب اقفالها)⁽¹⁰⁰⁾
3- در نظام تكوين هيچ عيب و نقصى نيست : (الّذى خلق سبع سموات طباقاً ما ترى فى خلق الرّحمن من تفاوت فارجع البصر هل ترى من فطور)⁽¹⁰¹⁾
در نظام تشريع (قرآن ) نيز هيچ نقص و اختلافى نيست :
(و لو كان من عند غير اللّه لوجدوا فيه اختلافاً كثيراً)⁽¹⁰²⁾
4- سرچشمه نظام تكوين ، بركت و عظمت الهى است :
(تبارك الذى جعل فى السماء بروجاً و جعل فيها سراجاً و قمراً منيراً)⁽¹⁰³⁾
(و تبارك الذى له ملك السموات و الارض )⁽¹⁰⁴⁾
سرچشمه نظام تشريع نيز بركت و عظمت الهى است : (تبارك الذى نزل الفرقان على عبده ليكون للعالمين نذيراً)⁽¹⁰⁵⁾
جبران كمبودها در آفرينش 
يكى از راه هاى خداشناسى ، دقّت در اين مطلب است كه خداوند چگونه كمبودها را جبران مى كند.
مثلاً وقتى كه بدن انسان زخم مى شود و خون از آن خارج مى گردد، خداوند بدن را به گونه اى آفريده كه با خوردن آب و غذا، خون سازى مى كند، استخوان شكسته را ترميم و بدن ضعيف شده در اثر بيمارى را تقويت مى نمايد.
باران ، آلودگى ها وگرد وغبارها را مى زدايد وهوا را با صفا ولطيف مى سازد.
آب هاى آلوده وكثيف به زمين فرو مى رود وخاك همانند اسيدى كه پشم را مى سوزاند، ميكروب ها را از بين مى برد ومجدّداً از زمين آب زلال مى جوشد.
برگ درختان ، اكسيژن مصرف شده توسّط انسان ها وحيوانات را جايگزين مى كند.
ضعف كودك ، با حمايت و محبّت مادر جبران مى شود. مصيبت ها با فراموشى ، سبك و قابل تحمّل مى شود.
خداشناسى از راه فرض خلاف 
يكى ديگر از راه هاى خداشناسى كه در قرآن يافت مى شود، فرض خلاف است . بدين معنا كه ما در اطراف خود با واقعيّت هاى زيادى مواجه هستيم ، اكنون زمان و مكانى را تصور كنيم كه اين واقعيّت ها وجود نداشته باشد، در آن صورت چه چيزى اتفاق مى افتد و ما بايد چه كنيم ؟
# حركت زمين ، به گونه اى تنظيم شده است كه شب و روز را به وجود مى آورد، حال زمانى را تصوّر كنيد كه هميشه شب باشد. در چنين وضعيّتى ما چه مى كرديم ؟ (ان جعل اللّه عليكم الليل سرمدا)⁽¹⁰⁶⁾
# هم اكنون زمين در زير پاى انسان مانند گهواره اى آرام است ، (والارض فرشناها فنعم الماهدون )⁽¹⁰⁷⁾ فرض كنيد اگر با شدّت در حال حركت بود آيا افراد مى توانستند بر روى آن راه بروند وزندگى كنند؟ (لونشاء نخسف بهم الارض )⁽¹⁰⁸⁾
# اكنون با حفر قنات و چاه به آب گوارا مى رسيم ، اگر آب ، به اعماق زمين فرو رود چه كسى براى ما آب فراهم خواهد ساخت ؟ (ان اصبح ماؤ كم غورا)⁽¹⁰⁹⁾
# اكنون آب شيرين در دسترس ماست ، اگر آبها تلخ و شور شود چه مى كنيم ؟ (لو نشاء جعلناه اجاجا)⁽¹¹⁰⁾
# شما درختان را سبز و خرّم مى بينيد، اگر همه آنها هيزم خشك بودند چه مى شد. (لو نشاء لجعلناه حطاما)⁽¹¹¹⁾
# اگر ما حافظه خود را از دست بدهيم و حتّى نشانى منزل خود را فراموش كنيم چه خواهيم كرد؟!
خداشناسى از راه مقايسه 
خداوند در قرآن ، پس از بيان نمونه هايى از آفرينش الهى مى فرمايد:
(هذا خلق اللّه فارونى ماذا خلق الّذين من دونه ...)⁽¹¹²⁾
اين آفريده خداست ، شما هم به من نشان دهيد كه غير خدا چه آفريده اند؟!
(قل من يُنَجّيكم من ظلمات البرّ و البحر)⁽¹¹³⁾
چه كسى شما را از تاريكى هاى خشكى و دريا نجات مى دهد؟
(اءمّن يجيب المضطرّ اذا دعاه و يكشف السوء)⁽¹¹⁴⁾
چه كسى افراد گرفتار و درمانده را جواب مى دهد؟
(ءاله مع اللّه ...) آيا با خدا معبودى ديگر است ؟
(ءانتم تزرعونه ام نحن الزارعون )⁽¹¹⁵⁾
آيا شما دانه هاى بذر را كشت مى كنيد يا ما آن را كشت مى كنيم ؟
اى انسان ! تو از خاك چه چيزى مى توانى بيافرينى و به وجود آورى ؟! تو مى توانى از خاك خشت ، آجر و يا سراميك بسازى ، امّا خداوند از خاك صدها نوع گل ، ميوه ، درخت و برگ و... خلق مى كند. و بالاتر از همه او از خاك انسان مى آفريند. (فتبارك اللّه احسن الخالقين )⁽¹¹⁶⁾

آدمی به عنوان پیچیده ترین و در هم تنیده ترین موجود، دارای نیازهای متعدد و متنوعی است . او سر پا نیازمند آفریده شده و همه زندگی او را نیاز دربرگرفته، و «دین » به تعبیر آلپورت گل سر سبد نیازهای اوست . ریشه احساس نیاز به دین، ژرف و عمیق است واین احساس یک وابستگی مطلق است . به دیگر سخن، انسان گرایش و کشش های دائمی به سوی آفریدگار خویش دارد و کوشش ها، زمزمه ها، طلب ها، راز و نیازهایش نیز برخاسته از آن کشش هاست . عبادت، تجلی خواست روحی بشر است و منظومه عبادات نیز شکل دادن و قالب ساختن برای آن حقیقت و تجلی فطری است که در عمق فطرت انسان وجود دارد . آدمی قادر نیست از قلمرو راز و نیاز بگریزد و خود را نیازمند خداوند احساس نکند . اگر احساس کرد که در زندگی او خدایی نیست، مثل مگس های خشک پاییزی می شود که به محض این که به شیشه می خورد، بی صدا می میرد . یکی از نیازهای بشر، گوش دادن به کلام خداوند است . آوای دلنشین قرآن حتی دردهای او را تسکین می دهد و نیازش را برمی آورد . 
مقاله حاضر، از چکیده سه تحقیق پزشکی سخن می گوید که در هر یک از آنها، تاثیر آوای قرآن کریم در کاهش استرس و اضطراب بیماران، مورد مطالعه قرار گرفته است . 
1 . بررسی میزان تاثیر آوای قرآن کریم بر کاهش سطح اضطراب قبل و بعد از انجام اقدامات تشخیصی و درمانی . 
در چکیده تحقیق فوق که در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، سال 1376 صورت گرفت، آمده است: «اضطراب پدیده شایع عصر ماست; اما پیشینه ای به طول تمامی تاریخ دارد، و از این رو، همواره مورد توجه بوده است . با این وصف، اضطراب کم، برای حیات و زندگی روزمره لازم است، ولی قطعا اضطراب زیاد، آثار و زیان های جدی بر جسم و روان و روابط اجتماعی می گذارد، و در نتیجه، کنترل و مهار آن همیشه توصیه شده است . شاید به این علت در سال های اخیر، پژوهشگران تاکید و توجه زیادی بر روش های غیر دارویی کاهش اضطراب دارند، و در این راستا، در تحقیقات فراوان، تاثیر انواع موسیقی بر کاهش اضطراب، ارزیابی شده است . یکی از اقسام موسیقی، موسیقی ناشی از تلاوت آیات قرآن کریم است . این موسیقی عرفانی و دلپذیر، یکی از باشکوه ترین ابعاد اعجاز بیانی قرآن مجید است .» 
هدف تحقیق، بررسی تاثیر آوای قرآن بر وضعیت استرس بیماران، قبل و بعد از اقدامات درمانی است . فرضیه تحقیق عبارت است از: آوای قرآن بر کاهش شدت اضطراب قبل و بعد از انجام اقدامات تشخیصی و درمانی، مؤثر است . این طرح تحقیقاتی، یک مطالعه نیمه تجربی به شمار می رود که جامعه آماری آن را، کلیه بیماران بخش های داخلی و جراحی بیمارستان امام حسین (ع) و امام خمینی (ره) اصفهان تشکیل می داد . این بیماران قرار بود تحت یک نوع پروسیجر تهاجمی قرار گیرند . حجم نمونه در این مطالعه 80 نفر بوده اند که به طور تصادفی در دو گروه آزمون و شاهد قرار داده شدند . در این تحقیق، برای کاهش اضطراب گروه آزمون، از 20 دقیقه آوای قرآن کریم با صدای اساتید بزرگ مصری و ایرانی که از بین آیات و سوره های مختلف انتخاب شده بود، استفاده گردید، و از طریق هدفون به استماع واحدهای بیمارستانی رسانده شد . اطلاعات به دست آمده با استفاده از نرم افزارEPL6 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، و نتایج زیر به دست آمد: 
در مرحله اول، کاهش اضطراب در دو گروه شاهد و آزمون محسوس نبود; در حالی که در گروه آزمون در مراحل دوم و سوم - قبل و بعد از انجام پروسیجر میزان اضطراب کاهش یافته بود; اما این کاهش در گروه شاهد مشاهده نشد . و نیز، در بررسی علائم حیاتی در گروه آزمون، میزان فشار خون سیستول و تنفس تعدیل یافته، ولی تعداد نبض، و میزان فشار خون دیاستول در مقایسه با گروه شاهد، تغییر معناداری نداشت . همچنین، عوامل دیگری مثل سابقه انجام پروسیجر، نوع عمل، سن، جنبش، سابقه استماع به موسیقی یا تلاوت آیات قرآن، تشخیص پزشکی و . . . بررسی گردید، که هیچ کدام ارتباط معناداری با کاهش سطح اضطراب نشان ندادند . بنابراین، نتایج تحقیق نشان داد که فرضیه تحقیق درست و قابل اثبات است; یعنی آوای قرآن کریم بر کاهش سطح اضطراب بیماران قبل و بعد از انجام تشخیصی و درمانی تاثیر دارد . 
2 . میزان تاثیر آوای قرآن کریم بر اضطراب بیماران، قبل از عمل جراحی در بیمارستان های منتخب تهران در سال 1376 . 
تحقیق مذکور نیز نیمه تجربی بود که به منظور بررسی میزان تاثیر آوای قرآن کریم بر اضطراب بیماران، قبل از عمل جراحی قلب صورت گرفت . این پژوهش، در بخش جراحی قلب بیمارستان امام خمینی (ره) تهران انجام یافت . هدف کلی پژوهش، تعیین میزان تاثیر آوای قرآن کریم بر اضطراب بیماران قبل از عمل جراحی بود . ابزار مورد استفاده در پژوهش را، سیاهه حالت فرم اضطراب اسپیل برگر، پرسش نامه اطلاعات فردی، چک لیست ثبت علائم حیاتی، برگه ثبت تعداد دفعات و مدت زمان گوش کردن به آوای قرآن تشکیل می داد . تعداد 80 نفر از بیماران با توجه به مشخصات نمونه انتخاب شدند . از این تعداد، 50 نفر در گروه آزمون، از بعد از ظهر روز قبل، دو بار و هر بار 15 دقیقه به آوای قرآن کریم گوش کردند، و 30 نفر در گروه شاهد قرار گرفتند، که تحت تاثیر دخالت و مداخله پژوهشگر قرار نداشتند، و تنها از مراقبت های معمول بخش جراحی استفاده می کردند . اضطراب بیماران در دو گروه با بعد از ظهر روز قبل از عمل و صبح عمل با پرسش نامه اضطراب اسپیل برگر و چک لیست ثبت علائم حیاتی سنجیده شد، و در پایان نمونه گیری، میزان کاهش اضطراب گروه آزمون و شاهد مقایسه گردید . تجزیه و تحلیل یافته های آزمون آماری نشان از آن داشت که میزان اضطراب بیماران قبل از عمل جراحی، به تاثیر از آوای قرآن، کاهش یافته است . 
3 . بررسی تاثیر آوای قرآن کریم بر میزان اضطراب بیماران بستری در بخش های مراقبت ویژه قلبی یکی از بیمارستان های منتخب تهران در سال 1376 . 
پژوهش مذکور، یک مطالعه نیمه تجربی بود که با هدف مطالعه تاثیر آوای قرآن کریم بر میزان اضطراب بیماران بستری در بخش های مراقبت ویژه قلبی یکی از بیمارستان های منتخب شهر تهران انجام شده است . تعداد نمونه های این پژوهش 60 نفر بودند که به صورتی تصادفی و با استفاده از قرعه کشی در دو گروه آزمایش کنترل قرار گرفتند . جهت گرد آوری داده ها، از پرسش نامه دو قسمتی استفاده شد . قسمت اول پرسش نامه مربوط به اطلاعات فردی و سؤالاتی در مورد موسیقی های مذهبی بود، و بخش دوم، شامل پرسش نامه استاندارد اسپیل برگر بود . در این پژوهش برای گروه آزمایش با صدای استاد عبدالباسط، آیات 10 تا 23 سوره یوسف با استفاده از ضبط صوت مجهز به هدفون به مدت 20 دقیقه پخش شد . قبل و بعد از پخش آوای قرآن کریم، در دو گروه آزمایش و کنترل فرم اضطراب اسپیل برگر توسط واحدها تکمیل و جهت تعیین میزان اثر بخش آوای قرآن کریم، اختلاف نمرات اضطراب قبل و بعد از مداخله، محاسبه گردید . برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های آماری تی، فیشر، کای اسکوئر و کوکران استفاده شد . نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که استماع آوای قرآن کریم باعث کاهش اضطراب بیماران می شود . 
نتیجه 
در سال های آغازین قرن بیست و یکم نیز توجه و گرایش به معنویت مهم ترین پدیده زمان ماست، و دیگر همانند گذشته، جدال با معنویت و خداوند، جدالی ترقی خواهانه به نظر نمی رسد . از یک طرف علم در پاسخ به سؤالات انسان اظهار عجز و ناتوانی می کند و به قول سارتر (1971) علم مرده است، و از طرف دیگر احساس تنهایی، ناامنی، پوچی و وانهادگی او را سخت می آزرد . راه نجات از این بحران در آمیختن معنویت و عقلانیت است که یک پای آن وحی و پای دیگرش عقل است . 
منبع : حوزه

پدید آورنده : مرتضی شیرودی ، صفحه 28

قرائت قرآن تدبر و فهميدن وعمل به قرآن در روح و روان و جسم انسان آن چنان تأثيري مي‌گذارد كه رفتار او متعادل، محبوب مردم و خدا مي‌گردد، در نتيجه سعادت دنيا و آخرت را براي خود به ارمغان مي‌آورد.  
به گزارش شفقنا به نقل از خبرگزاری حوزه آنچه در ذیل می خوانید بخشی از فضائل قرآن و آثار دنیوی و اخروی آن بر اساس روایات و منابع دینی است :

*قرآن داراي چه فضايلي است؟
قرآن كريم كاملترين پيام آسماني است كه بر پيامبر خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ نازل شده است، زيرا اين كتاب آخرين كتابي است كه منشور سعادت بشر را داراست، از اين رو بايد جامع‌ترين، غني‌ترين و پرمحتواترين كتاب آسماني باشد، تا آن كه بتواند انسانها را در طول تاريخ براي تكامل رهنمون گردد. پيامبران و شرايع پيش از شريعت‌ پيامبر ما، براي مقطع خاصي از تاريخ بشر در نظر گرفته شده بودند، و پس از پايان آن مقطع، لازم بود شريعت و كتاب كاملتري نازل شود، تا انسانها را چند گام فراتر به سوي تكامل پيش برد. ولي وقتي كه نوبت به آخرين پيامبر الهي رسيد، از آن جا كه مراحل مقدماتي تكامل طي شده بود، قرآن كريم نازل شد تا با عمل به برنامه‌ها و دستورات اين كتاب آسماني از تمام ظرفيت‌ها و استعدادهاي بشري براي رسيدن به كمال نهايي بهره برداري گردد.
قرآن حاوي فضايل دنيوي و اخروي است به خاطر اختصار به برخي از آنها اشاره مي‌گردد:

نزول مانند هبوط به معناى فرود آمدن است كه مصداق روشن آن فرود آمدن مكانى و مادى، يعنى از مكان بالا به پايين آمدن است; مانند فرود آمدن انسان از اسب يا فرود آمدن باران از آسمان.1
اما مفهوم نزول منحصر در معناى فرود آمدن مكانى مادى نيست; چرا كه در موارد ديگر مانند رسيدن سختى ها و شدايد به انسان نيز به كار رفته است.2 آيات فراوانى دلالت دارد بر اينكه قرآن كريم از سوى خداوند متعال نازل شده است، اما اينكه نزول قرآن چگونه است، دانشمندان بيان هاى مختلفى دارند كه عبارتند از:

الف. نزول روحانى
نزول دو معنا دارد:
1. نزول مادى: مانند نزول باران از آسمان، چنان كه در آيات فراوانى به چشم مى خورد; از جمله (وَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الَّثمَراتِ رِزقاً لَكُم)(بقره: 22); (او خدايى است كه) از آسمان آبى فرو فرستاد و به وسيله آن ميوه ها را پرورش داد تا روزى شما باشد.
2. نزول روحانى: مانند نزول قرآن بر قلب مبارك پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)، چنان كه خداوند متعال مى فرمايد: (نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأَمينُ عَلَى قَلْبِكَ)(شعراء: 193); قرآن را جبرئيل امين بر قلب تو فرو فرستاده است.
بنابر بيان مزبور، كاربرد واژه نزول و مشتقات آن اگرچه در هر دو قسم حقيقى است، اما نزول قرآن به معناى دوم مى باشد.3

مسئله تقدّم نزول دفعي قرآن به صورت يك موضوع مستقل در آثار مفسران و محققان علوم قرآني ذكر نشده است، بلكه شايد بتوان در ضمن مباحث نزول آيات قرآن به اين مسئله دست يافت. مفسران و محققان در چگونگي نزول قرآن و كيفيت نزول تدريجي و دفعي اختلاف نظر دارند و اولين سوره يا آيات نازل شده بر پيامبرصلي الله وعليه وآله، كدام، نيز بعثت پيامبرصلي الله وعليه وآله چه روزي مي‏باشد.
دانشمندان شيعه تقريباً متفقند كه پيامبر اسلام‏صلي الله وعليه وآله در بيست و هفتم ماه رجب، رسالت مبعوث گرديد و نبوت آن بزرگوار از همان روز آغاز گرديد. مشهور ميان دانشمندان اهل تسنن اين است كه پيامبرصلي الله وعليه وآله در ماه مبارك رمضان به اين مقام بزرگ نائل گرديده و دو ماه بعد در رمضان به نزول وحي مفتخر گرديد. از آن جا كه مكتب شيعه خود را پيرو عترت و اهل بيت پيامبرصلي الله وعليه وآله مي‏داند و به حكم حديث "ثقلين" گفتار امامان معصوم‏عليهم‏السلام خويش را از هر نظر، قطعي و صحيح مي‏شمارد، پيرو فرمايش اهل بيت پيامبرصلي الله وعليه وآله شدند كه پيامبر اكرم‏صلي الله وعليه وآله در بيست و هفتم ماه رجب به رسالت مبعوث گرديده و اولين آيات نازل شده بر آن حضرت آيات اول تا پنجم سوره علق است، اگر چه در مورد اولين آيات نازل بر پيامبر، نظريات ديگري نيز مطرح شده است.
 آيهالله جعفر سبحاني، فروغ ابديت، ج اول، ص 233 - 237؛ با تلخيص؛ محمد باقر حجتي، تاريخ قرآن كريم، ص 54 - 53، با اقتباس و تلخيص.
نزول قرآن
از روايات استفاده مي‏شود كه قرآن كريم داراي نزول‏هاي گوناگوني بوده و اين مطلب در روايات شيعه و سني مورد تأكيد قرار گرفته است.
جلال الدين سيوطي گويد: در مورد نحوه انزال قرآن از لوح محفوظ چند قول وجود دارد:
1 - قرآن به صورت يكپارچه در شب قدر بر آسمان دنيا نازل شده، سپس به تدريج در مدت 20 يا 23 يا 25 سال (به حسب اختلافي كه در مدت امامت پيامبرصلي الله وعليه وآله در مكه بعد از بعثت وجود دارد)، نازل گشته است. به نقل از ابن عباس، گفته شده كه قرآن يكباره نازل شده و در بيت العزّه در آسمان دنيا قرار گرفته، سپس جبرئيل آن را در جواب سخني مردم و اعمال آنها بر پيامبرصلي الله وعليه وآله نازل فرموده است.
2 - قرآن در شب 20 يا 23 يا 25 هر ماه رمضان به آسمان دنيا نازل شد، به طوري كه در هر شب قدر خداوند مقدار آياتي را كه نزول آن را در طول سال مقدر فرموده بود، نازل مي‏كرده است، بعد همين آيات به تدريج در طول سال نازل مي‏شد.
در رواياتي از طريق اماميه از نزول قرآن به بيت المعمور نام برده شده است كه در آسمان چهارم قرار دارد. اين كه آسمان چهارم كجا است و واقعيت بيت المعمور چيست، براي ما روشن نيست، ولي بعضي از علما از بيت المعمور به قلب مبارك پيامبرصلي الله وعليه وآله نام برده‏اند.
 استاد محمد تقي مصباح يزدي، قرآن‏شناسي، ص 95، چاپ سال 1380 ه' ش، نقل از فيض كاشاني، تفسير صافي، ج اول، ص 65، با اقتباس و تلخيص.
مرحوم علامه طباطبايي نزول دفعي قرآن را در ماه مبارك رمضان و در شب قدر صحيح دانسته و در مورد معناي نزول دفعي با استفاده از آيات مي‏فرمايد:
قرآن يك وجود جمعي، علمي واقعي دارد كه يكدفعه در ماه رمضان نازل گرديد. مراد از انزال قرآن در ماه‏ رمضان، انزال حقيقت كتاب آسماني بر قلب مبارك پيامبرصلي الله وعليه وآله به صورت يك مرتبه و دفعي مي‏باشد. نيز يك وجود تدريجي و مفصّل دارد كه آغاز نزول آن، روز بعثت بوده و تا پايان عمر حضرت به طور تدريج و در طول مدت نبوت، بر قلب حضرت نازل گشته است.
 تفسير الميزان، ج 2 ص 16 - 18؛ زنجاني، تاريخ القرآن؛ حسين جوان آراسته، درسنامه علوم قرآني، ص 64 - 62، با تلخيص و اقتباس.
علامه طباطبايي آيه 114 سوره طه و آيات 16 و 17 سوره قيامت را دليل بر اين مي‏داند كه چون حقيقت قرآن قبلاً بر قلب پيامبرصلي الله وعليه وآله نازل شده بود، پيامبرصلي الله وعليه وآله نوعي آگاهي بر آن چه نازل مي‏شد، داشت و به همين جهت از تعجيل در قرائت قرآن قبل از پايان يافتن وحي نهي گرديد.
 درسنامه علوم قرآني، ص 64.
با توجه به نظريات مختلفي كه در مورد نزول قرآن بيان شده و اين كه در بعضي از نظريات اصولاً نزول دفعي قرآن بر قلب پيامبر طرح نشده است، مسئله تقدّم نزول دفعي قابل اثبات نيست.
مسلّم است نزول آيات به صورت تدريج بعد از نزول دفعي بر قلب مبارك پيامبر بوده است، اما اين كه نزول تدريجي تمام آيات حتي آيات سوره علق بعد از نزول دفعي صورت گرفته، قابل اثبات نيست، بلكه شايد بتوان گفت ظاهراً اين آيات قبل از نزول بر قلب پيامبر بوده است، مگر آن كه دريافت حقايق قرآن و نزول آن بر قلب پيامبر قبل از بعثت بوده است، يا پيامبر قبل از بعثت به نوعي با حقايق قرآن آشنا شده بود.
 محمد تقي شريعتي، تفسير نوين، جزء سي‏ام قرآن، ص 276 - 274؛ ترجمه تفسير الميزان، ج 20، ص 762؛ آيه الله مكارم شيرازي، تفسير نمونه، ص 180 - 183؛ آيه الله جعفر سبحاني، فروغ ابديت، ج اول، ص 233 - 237؛ حسين جوان آراسته، درسنامه علوم قرآني، ص 58 - 86؛ محمد باقر حجتي، تاريخ قرآن، ص 38 - 55؛ بهاءالدين خرمشاهي، دانشنامه قرآن، جلد دوم، ص 2226 - 2227.

+چیستان خنده دار

 در این صفحه چند چیستان سخت با جواب برای شما قرار داده ایم . سعی کنید این چیستان های سخت با جواب را بدون نگاه کردن به پاسخ حل کنید . البته این چیستان های سخت با جواب کمی چیستان خنده دار هم هستند . در حقیقت ترکیب چیستان سخت و چیستان خنده دار را قرار داده ایم . امیدواریم این سوالات که به صورت چیستان سخت با جواب هستند مورد توجه شما قرار بگیرند. مراقب باشید این سوالات چیستان خنده دار هستند ولی شما رو گول می زنند !

چیستان سخت با جواب : معمای پل رودخانه و چراغ قوه

پاسخ چیستان سخت با جواب معمای پل رودخانه و چراغ قوه

چیستان سخت با جواب : کدام اسب برنده شد ؟

پاسخ چیستان سخت با جواب کدام اسب برنده شد ؟ 

چیستان خنده دار : پول غیب شد !

پاسخ چیستان سخت با جواب پول ( شاید هم خنده دار )

 چیستان سخت و خنده دار

؟؟؟؟ اگر 3 تا فــیــل بــره بالا درخـت چـی میـشه ؟

ســه تا فیـــل از روی زمیـــن کــم میـشــــه

؟؟؟؟ اگر چهار تــا فـیــل برن بـالا درخـت چی میشه ؟

چهار تا فـیــل رو درخـت میـشه

؟؟؟؟ اگر پنج تـا فـیــل برن بالا چی ؟

درخــت می شکنـــه چـون خـیـلی دیـگه سـنــگیــن میـشـــه

؟؟؟؟ حالا یه فـیــل چه جوری می تونه از روی درخــت بیـاد پــائین ؟

ســــوار یه بــــرگ میـشـــه میـــاد پــائین

؟؟؟؟ چه جوری پنج تــا فـیـــل سـوار یه فـــولـکــس میشــن ؟

دو تــا جـلـو و ســـه تـا عـقـب می شـیـنن

؟؟؟؟ چه جوری سی تـا فـیــل سـوار بـنــــز مـیـشـــن ؟

بــنـــز رو می فروشــن شش تــا فـولـــکـس می خـــرن بـعــد پنج تــا پنج تـــا ســوار میـشــن

 

 چیستان سخت و خنده دار

آن چیست که خون سیا را می خورد ولی راه سفید می رود ؟ ؟ ؟

پاسخ : قلم نی

 

 چیستان سخت و خنده دار

آن چه چیزی است که من می روم ولی او می ماند ؟ ؟ ؟

پاسخ : ردپــــــــا

 

 چیستان سخت و خنده دار

به نظر شما این خطی که وسط قرص ها می گذارند ، برای چیست ؟ ؟؟

پاسخ : برای اینکه اگر قرص با آب نرفت پایین ، با پیچ گوشتی بره پایین . . .

 

 چیستان سخت و خنده دار
آن چیست که همانند سه دکان تو در تو که اولی همانند چرم فروشی ، دومی همانند پرده فروشی و سومی همانند یاقوت فروشی ؟ ؟ ؟ 
پاسخ : انـــار

 چیستان سخت و خنده دار
فک می کنین فرق بلال با خیار چیه ؟ ؟ ؟
پاسخ : بلال تو فیلم " محمد رسول الله " بازی کرده ولی خیار نه . . .

 چیستان سخت و خنده دار
حالا فک می کنین شباهت بلال و خیار تو چیه ؟ ؟ ؟ 
پاسخ : اینه که دوتاییشون تو تایتانیک بازی نکردن . . .

 

 چیستان سخت و خنده دار
آن چه درختی است که پروردگار او را آفریده ؛ دوده شاخه برای آن برگزیده ؛ هرشاخه را سی برگ داده و هر برگ را دو میــوه ؟ ؟ ؟
پاسخ : سال مـــاه شــب روز

 چیستان سخت و خنده دار
آخرین دندانی که در دهان دیده می شود چیست ؟ ؟ ؟
دندان مصنوعی

 چیستان سخت و خنده دار

چطر میشه 4 نفر برن زیر یه چتر و هیچکدومشون خیس نشن ؟ ؟ ؟
پاسخ : هوا آفتابی باشه . . .

 

 چیستان سخت و خنده دار
فک می کنین ژاپنی ها به بچه گاو چی میگن ؟ ؟ ؟ 
پاسخ : نی نی گاوا

 

 چیستان سخت و خنده دار
اون چیه که همه می خورن غیر از حضرت آدم ؟ ؟ ؟
پاسخ : شیـــر مادر

 چیستان سخت و خنده دار
به نظر شما فرق ژیان با ماشین های دیگه چیه ؟ ؟ ؟ 
پاسخ : ماشین های دیگه فقط آدم رو می برن ولی ژیان هم آدم رو می بره هم آبروی آدم رو . . .

 چیستان سخت و خنده دار
اون چیه که همه می بینن و خدا نمی بینه ؟ ؟ ؟ 
پاسخ : خواب

 چیستان سخت و خنده دار
اگه یه نقطه آبی روی دیوار دید که داره حرکت می کنه چیه ؟ ؟ ؟

پاسخ : یه مورچه که شلوار لی پوشیده . . .

 چیستان سخت و خنده دار
اون چیه که همه دارن ولی رسول اکرم (ص) داشتند ؟ ؟ ؟
پاسخ : سایه
 

 چیستان سخت و خنده دار
چرا هنگامی لک لک ها می خوان بخوابن یه پاشونو بالا می گیرن ؟ ؟ ؟
پاسخ : چون اگه دو تا پاشونو بالا بگیرن می افتن ! ! !
 

 چیستان سخت و خنده دار
اون چیه که خداوند اون رو به زن ها واگذار نکــرد ؟ ؟ ؟
پاسخ : رسالت پیغمبـــری

 چیستان سخت و خنده دار
چرا دو دو تا میشه پنج تا ؟ ؟ ؟

پاسخ : چون علم پیشرفت کرده . . .

 چیستان سخت و خنده دار
اگه یه نقطه آبی روی دیوار دید که داره حرکت می کنه چیه ؟ ؟ ؟
پاسخ : یه مورچه که شلوار لی پوشیده . . .

 چیستان سخت و خنده دار
چرا اول اسم سایت ها سه تا دبلیو می ذارن ؟ ؟ ؟
پاسخ : چون که کار از محکم کاری عیب نمی کنه . . .

 

 چیستان سخت و خنده دار
اگه اسکلت از بالای دیوار بپره پایین چی میشه ؟ ؟ ؟ 
پاسخ : اسکلت هیچ وقتی این کارو نمی کنه چون جیگرش رو نداره ! ! !

 چیستان سخت و خنده دار
فرق عینک با تفنگ چیه ؟ ؟ ؟
پاسخ : عینک رو می زنن و می بینن ولی تفنگ رو می بینن و می زنن ! ! !

 چیستان سخت و خنده دار
چرا مار نمی تونه بره مسافرت ؟ ؟ ؟  
پاسخ : چون مار دست نداره که واسه خداحافظی کردن تکون بده . . .

 چیستان سخت و خنده دار
دندان کرسی واسه ما چی فایده ای داره ؟ ؟ ؟
تو زمستون ما رو گرم می کنه ! ! !
پس چرا تو زمستون دندون هامون از سرما به هم دیگه می خوره ؟ ؟ ؟
چون در اون لحظه کرسی خاموشه ! ! !

 چیستان سخت و خنده دار
واسه این که جریان برق رو قطع کنیم چه باید کرد ؟ ؟ ؟
باید قبض اون رو پرداخت نکنیم . . .

 چیستان سخت و خنده دار
نصف النهار چیست ؟ ؟ ؟
همون شامه که از نصف باقی مونده ناهار تشکیل شده . . .

 

 چیستان سخت و خنده دار
واسه چی آب به هنگامی که به جوش میاد قل قل می کنه ؟ ؟ ؟
واسه این که میکروب های توی اون می سوزن و فریاد می کشن . . .

 چیستان سخت و خنده دار
چرا دوچرخه خودش نمی تونه بایسته ؟ ؟ ؟
برای اینکه خسته است . . .

 چیستان سخت و خنده دار
اگه یه زنبور وارد دهان یه گربه بشه ؛ گربه چی میگه ؟ ؟ ؟
میـــوز . . . . . . میــــوز . . . . .

 چیستان سخت و خنده دار
اگه سر پرگار  گیج بشه چی می کشه ؟ ؟ ؟ 
بیضی . . .

 چیستان سخت و خنده دار
اگه دست پخت کسی خوب نباشه ، چی کار باید بکنه ؟ ؟ ؟
باید با پاهاش غذا درست کنه . . .

 چیستان سخت و خنده دار
اگه کسی قبلش وایستاده بود براش باید چی کار کرد ؟ ؟ ؟
باید واسش صندلی بذاریم . . .

 چیستان سخت و خنده دار
دارچین چه جوری درست میشه ؟ ؟ ؟
وقتی که یه چینی رو دار بزنن . . .

 چیستان سخت و خنده دار
اگه یه نفر یه آدم خیلی سرشناسی باشه ، ، فک می کنین شغلش چیه ؟ ؟ ؟
آرایشگر . . .

 چیستان سخت و خنده دار
اگه یه تلویزیون روشن نشه باید چی کار کنیم ؟ ؟ ؟
باید اون رو هل بدیم و بزنیم کانال دو . . .

 چیستان سخت و خنده دار
به نظر شما شباهت بین دماسنج و ورقه امتحانی چیه ؟ ؟ ؟
وقتی که هر دو تاشون به صفر برسن ؛ آدم می لزره . . .

 چیستان سخت و خنده دار
چرا همه مردم میگن : " عرضی ندارم  . . . " چرا نمیگن : طولی ندارم . . . ؟ ؟ ؟

 

جوابش رو اگه بخوام خدمتتون " عرض " کنم دو ساعت " طول " می کشه . . .

 

 چیستان سخت و خنده دار

به نظر شما بهترین موقع برای چیدن میوه های باغ چه وقتی است ؟ ؟ ؟

وقتی که توی باغ سگ نباشه و باغبان رفته باشه بیرون . . .

 

 چیستان سخت و خنده دار

اگه خواستین خواب از سرتون نپره چیکار می کنین ؟ ؟ ؟

کله مون رو می ذاریم تو قفس و می خوابیم . . .

 

 چیستان سخت و خنده دار

فک می کنین چرا قبل از اینکه لقمه به دهان برسه ؛ دهان قبلش باز میشه ؟ ؟ ؟
چون حیفه که چنین مهمون عزیزی پشت در بمونه . . .

 چیستان سخت و خنده دار

چرا دود از داخل دودکش به طرف بالا میره ؟ ؟ ؟
به ظاهر که چاره دیگه ای نداره . . .

 چیستان سخت و خنده دار

اگه توی مترو نه جای نشستن باشه نه جای وایستادن چی کار می کنین ؟ ؟ ؟ 
دراز می کشیم . . . 

 چیستان سخت و خنده دار

چه شباهتی بین یه زن حامله و آدم غرق شده و نون سوخته وجود داره ؟ ؟ ؟

هر سه تاشون رو دیر کشیدن بیرون . . .

 چیستان سخت و خنده دار

فرق یخمک با آتروپات فک می کنین چیه ؟ ؟ ؟ 
یخمک خوشمزه تره . . . 

 چیستان سخت و خنده دار

واسه چی دو دو تا میشه پنج تا ؟ ؟ ؟
واسه این که علم پیشرفت کرده . . . . .

 چیستان سخت و خنده دار

چه طوری میشه فهمید که تو سرازیری هستیم یا سر بالایی ؟ ؟ ؟
یه توپ فوتبال می ذاریم روی زمین اگه به طرف پایین رفت یعنی توی سرازیری هستیم اگه هم به سمت بالا رفت رفت یعنی به سمت سر بالایی رفتیم . . . 

 چیستان سخت و خنده دار

چه طوری میشه زیر دریایی غضنفر رو غرق کرد ؟ ؟ ؟
کافیه بری دم زیر دریاییش در بزنی . . . 

 چیستان سخت و خنده دار

ناف چیــــست ؟ ؟ ؟ 
نمره صفری است که که طبیعت به شکم بی هنر داده است . . . 

 چیستان سخت و خنده دار

خطی که وسط قرص قرار می دهند به چه منظور است ؟ ؟ ؟
به جهت این که اگر با آب پایین نرفت با پیچ گوشتی پایین برود . . .

 

 چیستان سخت و خنده دار
چرا غضنفر با دوستانش همیشه 18 نفری به سینما می روند ؟ ؟ ؟ 
چون دیدن آن فیلم برای زیر 18 ممنوع می باشد . . .

 چیستان سخت و خنده دار

غضنفر چگونه پرنده ای که به او داده شده را می کشد ؟ ؟ ؟ 
می رود بالای یک صخره و آن را پرتاب می کند . . . 

 چیستان سخت و خنده دار

چرا قورباغه ها در بیس بال مهارت خاصی دارند ؟ ؟ ؟ 
چون که هر روز یه عالمه مگس می گیرند . . . 

 چیستان سخت و خنده دار

اگه دو تا قورباغه با همدیگه تصادف کنن چی میشه ؟ ؟ ؟
زبوناشون به هم گره می خوره . . .

معما کوتاه دندانپزشکی (معما با جواب)

 در یک دندانپزشکی بسیار زیبا هفت نفر در صف این معما با جواب منتظر هستند که به کار ایشان رسیدگی شده و درمان لازم دندانپزشکی بر روی آن ها انجام شود. آن ها روی صندلی هایی در مطب به طور منظم نشسته اند. نام های آنها نزد منشی است. آیا می توانید با داشتن اطلاعات زیر، ترتیب نشستن آنها را مشخص نمایید؟ (معما با جواب)

توماس، بین سوزان و جولیا نشسته است.

کتی کنار جورج نشسته است.

صندلی برایان بین صندلی های جولیا و جورج قرار دارد.

پیتر در انتهای صف می باشد.

سوزان نفر اول صف انتظار است

پاسخ معما کوتاه 'سالن انتظار مطب دندانپزشکی' (معما با جواب)

به ترتیب (نفر اول سمت راست):

سوزان، توماس، جولیا، برایان، جورج، کتی، پیتر

امیدوارم از این معما کوتاه کمال لذت را ببرید و این را بدانید با حل معما با جواب می توانید به رشد خوبی دست پیدا کنید.

معما کوتاه ماجراجو (معما با جواب)

یک نفر که ماجراجو است می خواهد از بیابان بی علف بگذرد . اگر عبور از اين بيابان شش روز طول بکشد و او بتواند هر تعداد که می خواهد همراه با خود ببرد ، در صورتی که خود او و هر کدام از همراهانش قادر به حمل آذوقه کافی برای چهار روز يک نفر باشند . (معما با جواب)

وی با ياری چند تن می تواند به خواسته اش در معما با جواب برسد ؟

به دنبال ساده ترين جواب باشيد.

پاسخ معما کوتاه: (معما با جواب)

کاشف می تواند مسافت شش روزه را به ياری دو همراه به پايان برساندسه مرد در حالی که هر کدام ذخيره ی آب و غذای چهار روز را حمل می کنند به راه می افتند. در پايان اولین روز يکی از همراهان جيره يک روز را به هر يک از دو مرد ديگر تحويل دهد و خود به نقطه ی شروع سفر برمی گردد . در پايان روز بعد همراه دوم جيره ی يک روز ديگر را به کاشف تحويل می دهد و خود نيز به نقطه ی آغاز بر می گردد . اکنون کاشف ، آب و غذای کافی در اختيار دارد و می تواند سفر چهار روزه ی باقيمانده را به تنهايی به پايان برساند. (معما با جواب)

معما کوتاه صد نفری

100 نفر هستند که صد جمله را این جوری میگن:
نفر اول می گوید:
"دست کم یکی از مواردی که بیان می شود، نادرست است."
نفر دوم می گوید:
"دست کم دو تا از جملاتی که بیان شده یا می شود، نادرست است."
نفر سوم می گوید:
"دست کم سه تا از جملاتی که بیان شده یا می شود، نادرست است."
نفر چهارم معما کوتاه می گوید:
"دست کم چهار تا از جملاتی که بیان شده یا می شود، نادرست است."

 نفر صدم می گوید:
"دست کم 100 تا از جملاتی که بیان شده یا می شود، نادرست است." معما کوتاه 
آیا می توانید بگویید چند تا از جملات بیان شده توسط این 100 نفر میتواند درست باشد؟ آیا اصلا می توان آنها را مشخص نمود؟

پاسخ معما کوتاه: (معما با جواب)
جمله صدم، قطعا نادرست است زیرا می گوید دست کم تمام 100 جمله بیان شده (و در نتیجه جمله خود او) نادست است. پس بنابراین جمله اول درست خواهد بود.
 به همین ترتیب، جمله 99 ام، نیز نمی تواند درست باشد. زیرا جمله اول صحیح است و جمله 99 ام نیز باید صحیح باشد تا پذیرفته شود، و بنابراین نمی تواند 99 جمله نادرست وجود داشته باشد. بنابراین در این معما با جواب جمله دوم درست خواهد بود.  
اگر به همین ترتیب، جملات معما با جواب را تحلیل کنیم، این را با توجه به قرائن و شواهد در خواهیم یافت که پنجاه جمله ی اول درست بوده و هیچ اشکالی در آن ها نیست. این در حالی می باشد که در این معما با جواب پنجاه جمله ی دوم غلط می باشند. (معما با جواب)

یکی بود ، یکی نبود. آن یکی که وجود داشت ، چه کسی بود؟ همان خدا بود وغیر از خدا هیچکس نبود. این قصه را جدی بگیرید که غیر از خدا هیچ کس نیست .

 گفتند: دستان افتاده ای را بگیر

 ***********************

 خواستم چهره خداوند را ببینم... 

ندا آمد: بصورت مادرت بنگر...
 

***********************

گفتند: بی رنگی عارفان را بنگر...

 ***********************

می خواستم دست خدارا ببوسم

ندا رسید: دست کارگری را که درست کار می کند ببوس...

***********************

خواستم به خانه خدا بروم

  صدا آمد: قلب انسان مومن را زیارت کن

***********************
خواستم صدای نفس خدا رااحساس کنم...

 ندا آمد: صدای نفس عاشق صادق را بشنو

 ***********************

خواستم خدا را در عرش ببینم

 ندا رسید: به انسانی که به دستور خدا حرکت میکند بنگر...

 ***********************

 گفتند: از پرخوری و شکم سیر فاصله بگیر...

 می خواستم به خدا به پیوندم...

 ندا آمد: از بقیه ببر...حتی از خودت...

 ***********************

خواستم صبر خدای را ببینم...

 صدا آمد: بر زخم زبان بندگان تحمل کن

***********************

 خواستم سیاست الهی را مشاهده کنم...

 ندا آمد: عاقبت گردنکشان را ببین...

 ***********************

 ندا آمد: ارحام و خویشانت را یاد کن.

 ***********************

خواستم که دیگر نخواهم...

 ندا آمد: امورت را به او واگذار کن و برو...

**********************

کعبه را گفتم تو از خاکی من از خاک

چرا باید به دورت من بگردم؟

ندا آمد: تو با پا آمدی باید بگردی

برو با دل بیا تا من بگردم

یکی بود ، یکی نبود. آن یکی که وجود داشت ، چه کسی بود؟ همان خدا بود وغیر از خدا هیچکس نبود. این قصه را جدی بگیرید که غیر از خدا هیچ کس نیست .

وَإِذَا مَسَّ الإِنسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَآئِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَن لَّمْ يَدْعُنَا إِلَى ضُرٍّ مَّسَّهُ كَذَلِكَ  زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ . 

 هرگاه آدمی به رنج و نیازی افتد همان لحظه به هر حالت که باشد به پهلو یا نشسته یا ایستاده ما را به دعا بخواند، آنگاه که رنج و زیانش برطرف شود باز به حال غفلت و غرور چنان باز می گردد که گوئی هیچ ما را برای دفع ضرر  و رنج خود نخوانده، همین غفلت است که اعمال زشت را در نظرشان زیبا نموده است.

                                  ﴿سوره یونس ۱۲- منبع- پارس قرآن دات کام﴾

قرآن ! من شرمنده توام اگر از تو آواز مرگی ساخته ام كه هر وقت در كوچه مان آوازت بلند میشود همه از هم میپرسند " چه كسی مرده است؟ " چه غفلت بزرگی كه می پنداریم خدا ترا برای مردگان ما نازل كرده است .

  قرآن ! من شرمنده توام اگر ترا از یك نسخه عملی به یك افسانه موزه نشین مبدل كرده ام . یكی ذوق میكند كه ترا بر روی برنج نوشته،‌ یكی ذوق میكند كه ترا فرش كرده، ‌یكی ذوق میكند كه ترابا طلا نوشته، ‌یكی به خود میبالد كه ترا در كوچك ترین قطع ممكن منتشر كرده و ... ! آیا واقعا خدا ترا فرستاده تا موزه سازی كنیم ؟

قرآن ! من شرمنده توام اگر حتی آنان كه ترا می خوانند و ترا می شنوند ،‌آنچنان به پایت می نشینند كهخلایق به پای موسیقی های روزمره می نشینند . اگر چند آیه از ترا به یك نفس بخوانند مستمعین فریادمیزنند" احسنت ...! " گویی مسابقه نفس است ...

   قرآن !‌ من شرمنده توام اگر به یك فستیوال مبدل شده ای حفظ كردن تو با شماره صفحه ،‌خواندن تو آز آخر به اول، ‌یك معرفت است یا یك ركورد گیری؟ ای كاش آنان كه ترا حفظ كرده اند، ‌حفظ كنی، تا اینچنین ترا اسباب مسابقات هوش نكنند .

  خوشا به حال هر كسی كه دلش رحلی است برای تو . آنانكه وقتی ترا می خوانند چنان حظ می كنند،‌گویی كه قرآن همین الان به ایشان نازل شده است.

   آنچه ما با قرآن كرده ایم تنها بخشی از اسلام است كه به صلیب جهالت كشیدیم.

یکی بود ، یکی نبود. آن یکی که وجود داشت ، چه کسی بود؟ همان خدا بود وغیر از خدا هیچکس نبود. این قصه را جدی بگیرید که غیر از خدا هیچ کس نیست .

ظهر یک روز سرد زمستانی ، وقتی امیلی به خانه برگشت ، پشت در پاکت نامه ای را دید که نه تمبری داشت و نه مهر اداره ی پست روی آن بود . فقط نام و آدرسش روی پاکت نوشته شده بود.
او با تعجب پاکت را باز کرد و نامه ی داخل آن را خواند :« امیلی عزیز ، عصر امروز به خانه ی تو می آیم تا تو را ملاقات کنم . با عشق ، خدا »

امیلی همان طور که با دست های لرزان نامه راروی میز می گذاشت ، با خود فکر کرد که چرا خدا می خواهد او را ملاقات کند ؟ او که آدم مهمی نبود . در همین فکرها بود که ناگهان کابینت خالی آشپزخانه را به یاد آورد و با خود گفت : « من ، که چیزی برای پذیرایی ندارم ! » پس نگاهی به کیف پولش انداخت . او فقط ۵دلار و ۴۰ سنت داشت. با این حال به سمت فروشگاه رفت و یک قرص نان فرانسوی و دو بطری شیر خرید .
وقتی از فروشگاه بیرون آمد ، برف به شدت در حال بارش بود و او عجله داشت تا زود به خانه برسد و عصرانه را حاضر کند. در راه برگشت ، زن و مرد فقیری را دید که از سرما می لرزیدند.
مرد فقیر به امیلی گفت : « خانم ، ما خانه و پولی نداریم . بسیار سردمان است و گرسنه هستیم. آیا امکان دارد به ما کمکی کنید؟ »

 امیلی جواب داد : « متأسفم ، من دیگر پولی ندارم و این نان ها را هم برای مهمانم خریده ام . »

 مرد گفت : « بسیار خوب خانم ، متشکرم » وبعد دستش را روی شانه همسرش گذاشت و به حرکت ادامه دادند.

همان طور که مرد و زن فقیر در حال دور شدن بودند ، امیلی درد شدیدی را در قلبش احساس کرد . به سرعت دنبال آنها دوید : «آقا ، خانم ، خواهش می کنم صبر کنید . » وقتی امیلی به زن و مرد فقیر رسید ، سبد غذا را به آنها داد و بعد کتش را درآورد و روی شانه های زن انداخت . مرد از او تشکر کرد و برایش دعا کرد.

 وقتی امیلی به خانه رسید ، یک لحظه ناراحت شد چون خدا می خواست به ملاقاتش بیاید و او دیگر
چیزی برای پذیرایی از خدا نداشت . همان طور که در را باز می کرد، پاکت نامه دیگری را روی زمین دید .

 نامه را برداشت و باز کرد : « امیلی عزیز ، از پذیرایی خوب و کت زیبایت متشکرم ، با عشق خدا »

روزی يک مرد روحانی با خداوند مکالمه ای داشت: 'خداوندا! دوست دارم بدانم بهشت و جهنم چه شکلی هستند؟ '،

 خداوند او را به سمت دو در هدايت کرد و يکی از آنها را باز کرد، مرد نگاهی به داخل انداخت، درست در وسط اتاق يک ميز گرد بزرگ وجود داشت که روی آن يک ظرف خورش بود، که آنقدر بوی خوبی داشت که دهانش آب افتاد، افرادی که دور ميز نشسته بودند بسيار لاغر مردنی و مريض حال بودند، به نظر قحطی زده می آمدند، آنها در دست خود قاشق هايی با دسته بسيار بلند داشتند که اين دسته ها به بالای بازوهايشان وصل شده بود و هر کدام از آنها به راحتی می توانستند دست خود را داخل ظرف خورش ببرند تا قاشق خود را پر نمایند، اما از آن جايی که اين دسته ها از بازوهايشان بلند تر بود، نمی توانستند دستشان را برگردانند و قاشق را در دهان خود فرو ببرند.


مرد روحانی با ديدن صحنه بدبختی و عذاب آنها غمگين شد، خداوند گفت: 'تو جهنم را ديدی، حال نوبت بهشت است'،

 آنها به سمت اتاق بعدی رفتند و خدا در را باز کرد، آنجا هم دقيقا مثل اتاق قبلی بود، يک ميز گرد با يک ظرف خورش روی آن و افراد دور ميز، آنها مانند اتاق قبل همان قاشق های دسته بلند را داشتند، ولی به اندازه کافی قوی و چاق بوده، می گفتند و می خنديدند،

 مرد روحانی گفت: 'خداوندا نمی فهمم؟!'، خداوند پاسخ داد: 'ساده است، فقط احتياج به يک مهارت دارد، می بينی؟ اينها ياد گرفته اند که به یکديگر غذا بدهند، در حالی که آدم های طمع کار اتاق قبل تنها به خودشان فکر می کنند!'

هنگامی که موسی فوت می کرد، به شما می اندیشید، هنگامی که عیسی مصلوب می شد، به شما فکر می کرد، هنگامی که محمد وفات می یافت نیز به شما می اندیشید، گواه این امر کلماتی است که آنها در دم آخر بر زبان آورده اند، این کلمات از اعماق قرون و اعصار به ما یادآوری می کنند که یکدیگر را دوست داشته باشید، که به همنوع خود مهربانی نمایید، که همسایه خود را دوست بدارید، زیرا که هیچ کس به تنهایی وارد بهشت خدا (ملکوت الهی) نخواهد شد.

حقیقت شب قدر

قرآن چیزی جز کتاب هدایت در زندگی نیست: "هدی للمتقین". قرآن کتابی است برای انتخاب بهترین زندگی که سعادت جاودانه در پرتو آن تحقق می‌یابد.
________________________________________
زندگی حقیقی و حیات طیبه در پرتو علم به دستورها و رهنمودهای قرآن شکل می‌گیرد: "ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اجابت کنید خدا و رسولش را هنگامی که شما را به چیزی می‌خواند که مایه حیات شما است"( انفال (8) آیه 24) نیز فرمود: "هر کس کار شایسته انجام دهد، مرد باشد یا زن، در حالی که مۆمن باشد، پس او را حیات و زندگی پاکیزه بخشیم".( نحل آیه 97)
چون قرآن روش درست زیستن را به انسان می‌آموزد و برنامه‌ای را که در بر گیرنده تمام ابعاد زندگی انسان و تضمین کننده سعادت فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی اوست، ارائه می‌دهد، به میزانی که انسان آموزه‌ها و دستورهای قرآن را در زندگی به کار بندد، موفقیت کسب خواهد کرد اما هر اندازه از قرآن فاصله بگیرد، دچار خسارت و ضرر خواهد شد.
زندگی قرآنی بر اساس رعایت مقررات و عدالت و احسان و صفا و صمیمیت است و مردمی که این گونه زندگی کنند، دارای اطمینان خاطر و آسایش خواهند بود و سعادت ابدی و جاودانه را در آغوش خواهند گرفت؛ البته آگاهی کامل نسبت به این موضوع نیازمند بحث و بررسی گسترده و تأمل در آیاتی از قرآن است که چگونگی رفتار مسلمان را تبیین می‌کند.
جهت اطلاع بیشتر با استفاده از فهرست موضوعی تفسیر نمونه موضوع "رفتار یک مسلمان و چگونگی جامعه اسلامی" را ملاحظه فرمایید.( فهرست موضوعی تفسیر نمونه، ص 315)
راهکارهای برای اثر گذاری قرآن
حضرت امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید که: هر که تلاوت قرآن کند و تلاوت او مقارن خضوع و خشوع نباشد و از تلاوت قرآن او را رقّتى حاصل نشود و ترس الهى در دل او بهم نرسد، پس به تحقیق که سهل گرفته است این قارى، مرتبه و منزلت‏ قرآن‏ را، حقیر شمرده است مرتبه صاحب قرآن را، چنین قارى هر آینه زیانکار و نقصان روزگار است، زیانى بیّن و واضح.
فایده فراغ خاطر در وقت تلاوت قرآن، آن است که هر گاه فارغ باشد دل قارى از اسباب تشویش خاطر، خاطر او متوجّه تلاوت مى‏شود، و از عروض چیزهائى که مانع ادراک برکت نور قرآن و محرومى از آن است، ایمن مى‏شود. مى‏داند که چه مى‏خواند و چه مى‏گوید، و با که متکلّم است. و اگر تلاوتش به محض تحریک لسان باشد و با یاد دنیا و شغل به دنیا، قرآن خواند، هر آینه از منافع تلاوت، ممنوع و از ادراک نور قرآن، محروم خواهد بود
حضرت در جایی دیگرمى‏فرماید که: قارى قرآن در رسیدن به ثواب تلاوت قرآن و رسیدن به فواید آن، محتاج به سه چیز است:
یکى: دل خاشع
دوم: بدن فارغ از شغلها
سوم: جاى خالى(فراغ خاطر)
و هر کدام از این سه خصلت، منشأ فایده‏اى است عظیم، امّا خشوع، سبب گریختن شیطان است.
قال اللَّه تعالى: فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ‏ (نحل- 98)
چنان که حضرت بارى تعالى در مقام تعلیم آداب قرائت، خواه در نماز و خواه در غیر، فرموده است: هر گاه که تلاوت قرآن مى‏کنى، استعاذه کن و پناه بر به خداى تعالى، از شیطان رجیم محروم از رحمت الهى.( مصباح الشریعة / ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان، ص: 113)

چکیده

آیا در قرآن به عنوان یک سامانه ی تربیت و ارتباط دینی مطالب مصرّحی در خصوص اصول بنای این سامانه می توان یافت؟ یا اینکه باید این اصول را کشف و استنباط کرد؟ این مقاله در پاسخ به این پرسش به لحاظ روش شناختی بر سنت مطالعات روایت(1) و معنی شناسی(2) ساختاری و تحلیل استعارات(3) مبتنی است و می کوشد منظومه ی تربیت و ارتباط دینی در قرآن را در چارچوب کلان روایت حاکم بر آن در سنت اسلامی بفهمد و مفاهیم اساسی این منظومه را از طریق تحلیل استعارات به کار رفته در آن روایت بکاود و پیوند معناشناختی این استعارات را با ساختمان دیگر مفاهم قرآنی دریابد. در این مقاله «میثاق الست» و تفاسیر آن به عنوان کلان روایت حاکم بر گفتمان قرآنی تربیت و ارتباط دینی معرفی شده است و استعارات ارتباط به مثابه ی یادآوری و انسان به مثابه ی بنده در این روایت کلیدی تلقی شده اند.

کلید واژه ها

استعاره، الگو، روایت، ارتباط دینی، تربیت دینی، ذکر (یادآوری)، قلب، الست.

مقدمه

ایضاح معنای تربیت و ارتباط دینی از آن سهل و ممتنع هایی است که در بیست و اندی سال گذشته آنقدر دستکاری شده و پرداختن به آن آنقدر رنگ کهنگی دارد که حتی اگر به گونه ای متفاوت به آن نگریسته شود توجهی حاکی از تازگی را بر نمی انگیزد. پرسش از تربیت و ارتباط دینی در قرآن به لحاظ محتوا و مضمونی که در تعقیب آن است با پرسش از موضوعاتی نظیر ایمان در قرآن یا اسراف و عمل صالح در قرآن متفاوت است. کسی که به دنبال موضوع خاص تعلیم و تربیت و ارتباط دینی در قرآن کریم است نخست باید به این پرسش پاسخ دهد که مگر هر آنچه در قرآن کریم اتفاق افتاده خود تربیت و ارتباط دینی نیست؟ به نظر می آید جستجوی تربیت و ارتباط دینی در قرآن به همان میزان سهل و ممتنع است که جستجوی چیزی در خودش. شاید پرسش را بتوان این گونه سامان داد که آیا در قرآن به عنوان یک سامانه ی تربیت و ارتباط دینی مطالب مصرّحی در خصوص اصول بنای این سامانه می توان یافت؟ یا اینکه بایستی این اصول را کشف و استنباط کرد؟
پس از این، پرسش دیگری اهمیت افزونتری می یابد آن اینکه استعاراتی که در قرآن درباره ی ارتباط و تربیت دینی به کار گرفته شده تا چه میزان ناظر و اوضاع و شرایط تاریخی جغرافیایی شبه جزیره است و تا چه میزان فرازمانی و فرامکانی است؟ چگونه می توان این ها را از یکدیگر تفکیک کرد؟