درس بيست و ششم
قرآن و امامت حضرت علي عليه السلام
آيه ولايت:
انما وليکم الله و رسوله و الذين آمنوا الذين يقيمون الصلوه و يوتو الزکات و هم راکعون ولي و رهبر شما تنها خداست و پيامبرش و آنها که ايمان آورده و نماز بر پا مي دارند و در حال رکوع زکات مي پردازند. 1
خداوند در اين آيه با توجه به کلمه انما که براي انحصار است ولي و سرپرست مسلمانان را در سه مورد خلاصه مي کند (خدا، پيامبر، کسانيکه ايمان آورده و نماز را به پا داشته و در حال رکوع زکات مي پردازند).
شان نزول آيه: از خود آيه ولايت و رهبري خدا و رسولش معلوم است اما قسمت سوم (و الذين آمنوا) از طريق شيعه و سني احاديث بسياري وارد شده که آيه در شان حضرت علي عليه السلام در حاليکه در رکوع انگشتري به سائل داد نازل شد.
شيعه در اين مورد اتفاق نظر دارد و از اهل سنت: فخر رازي در تفسير کبير زمخشري در کشاف، ثعلبي در الکشف و البيان نيشابوري و بيضاوي و بيهقي و نظيري و کلبي در تفاسيرشان، طبري در خصايص خوارزمي در مناقب، احمد بن حنبل در مسند و ... تا جائيکه تفتازاني و قوشچي ادعاي اتفاق مفسرين را کرده اند (در غايه المرام 24 حديث در اين باره از طريق اهل سنت نقل شده براي اطلاع بيشتر به جلد دوم االغدير و کتاب المراجعات مراجعه شود).
اين مساله بقدري شايع و معروف بوده و هست که حسان بن ثابت (شاعر معروف عصر پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم) مضمون جريان را در اشعار خود سروده و خطاب به علي عليه السلام مي گويد:
فانت الذي اعطيت اذکنت راکعا زکاتا فدتک النفس يا خير راکع
فانزل فيک الله خير ولايه و بينها في محکمات الشرايع
يا علي تو بودي که در حال رکوع زکات بخشيدي جان فداي تو اي بهترين رکوع کنندگان و خداوند بهترين ولايت را درباره تو نازل کرده و در قرآن بيان نمود.
بنابراين: امير المومنين عليه السلام ولايت کليه بر جميع طبقات مومنين دارد و به حکم عقل چنين کسي نمي شود تابع امر ابوبکر و عمر و عثمان باشد بلکه اگر آنها جزء مومنين بودند بايد تحت امر امير المومنين عليه السلام مي بودند.
دو اشکال و جواب آنها
بعضي از اهل تسنن گفته اند ولي به معناي دوست و ياور است نه اولي به تصرف و صاحب اختيار.
جواب: اولا اين سخن خلاف ظاهر و خلاف نص آيه است، به علاوه لفظ ولي به حسب وضع لعوي و استعمال عرفي در ولايت و صاحب اختيار بودن است و معاني ديگر محتاج به قرينه است چنانچه لفظ اولي در آيه شريفه: النبي اولي بالمومنين من انفسهم و مولي، در حديث غدير: من کنت مولاه هم صريح در معناي ولايت است.
ثانيا: در آيه ولايت کلمه انما براي حصر است و دوستي و ياوري منحصر به خدا و رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم و علي عليه السلام نمي باشد بلکه جميع مومنين با يکديگر دوست هستند چنانچه خداوند مي فرمايد و المومنين و المومنات بعضهم اولياء بعض. 2
بنابراين چونکه صفت دوستي و ياري منحصر به خدا و رسولش و علي عليه السلام نيست و اين صفت براي همه مومنين است و با توجه به اينکه آيه: انما و ليکم الله براي حکمي انحصاري است پس حتما به معناي ولايت و رهبري است.
بعضي از متعصبان از اهل سنت ايراد کرده اند که علي عليه السلام با آن توجه خاصي که در حال نماز داشت و حتي تير را از پايش در آوردند و متوجه نشد چگونه ممکن است صداي سائلي را شنيده و به او توجه پيدا کند؟
جواب: علي عليه السلام در حال نماز کاملا متوجه خداست و از خودش و امور مادي که با روح عبادت سازگار نيست بر کنار بوده است ولي شنيدن صداي فقير و کمک کردن به او توجه به خويشتن نيست بلکه عين توجه به خداست و به تعبير ديگر کار حضرت، عبادت در ضمن عبادت است.
بعلاوه غرق شدن در توجه به خداوند اين نيست که اختيار خود را از دست بدهد و يا بي احساس شود بلکه با اراده خويش توجه خود را از آنچه در راه خدا و براي خدا نيست بر مي گيرد اينجا نماز عبادت و زکات هم عبادت است و هر دو در مسير رضا خداست بنابراين توجه حضرت علي عليه السلام صرفا براي خدا بوده است و دليلش نزول آيه مي باشد که به تواتر ثابت است.
آيه اطاعت از اولو الامر
يا ايها الذين آمنوا اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و اولي الامر منکم اي کسانيکه ايمان آورديد خدا و رسول او و صاحبان امر خودتان را اطاعت کنيد 3 در اين آيه اطاعت از صاحبان امر بدون هيچ قيد و شرط در کنار اطاعت خدا و رسول قرار گرفته و واجب شمرده است.
جماعت شيعه اتفاق نظر دارند که منظور او اولو الامر امامان معصوم عليهم السلام مي باشند و از اهل تسنن هم رواياتي نقل شده که منظور امامان معصومند، (ابوحيان اندلسي مغربي مفسر مشهور در تفسير بحر المحيط و ابوبکر مومن شيرازي در رساله اعتقادي خويش و سليمان قندوزي در کتاب ينابيع الموده، نمونه اي از اين روايات را ذکر کرده اند)، در تفاسير شيعه هم مي توانيد ذيل آيه شريفه به تفسيرهاي برهان، نور الثقلين، تفسير عياشي و کتاب غايه المرام و کتب متعدد ديگر مراجعه کنيد در اينجا به بعضي از آن احاديث اشاره مي کنيم.
جابر بن عبد الله انصاري از پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم سوال مي کند اولو الامر که ماموريم از آنها اطاعت کنيم چه حساني هستند؟ حضرت فرمودند خلفا و متصديان امر بعد از من، اول آنها برادرم علي است بعد از او حسن و حسين عليه السلام سپس علي بن الحسين آنگاه محمد باقر (تو او را درک مي کني اي جابر وقتي که ملاقاتش نمودي سلام مرا به او برسان) بعد از او جعفر صادق بعد از او موسي کاظم بعد از او علي الرضا بعد از او محمد جواد بعد از او علي هادي بعد از او حسن عسگري بعد از او قائم منتظر مهدي عليه السلام بعد از من امام و پيشوا خواهند بود. 4
حديث مذکور يا ذيل بيشتر درباره امام زمان عليه السلام در جلد اول تفسير نور الثقلين صفحه 499 آمده است.
عن ابي جعفر عليه السلام: اوصي رسول الله الي علي و الحسن و الحسين عليهم السلام ثم قال في قول الله عزوجل يا ايها الذين آمنوا اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و اولي الامر منکم قال: الائمه من ولد علي و فاطمه الي ان يقوم الساعه از امام باقر عليه السلام نقل شده که فرمود: وصيت کرد رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم (براي امامت) به علي و حسن و حسين عليها السلام سپس اشاره به قول خداي عزوجل: يا ايها الذين آمنوا .... کرده و فرمود: امامان از فرزندان علي و فاطمه هستند تا قيامت بر پا شود. 5
بنابر اين آيه اطاعت اولي الامر از چند جهت بر امامت علي عليه السلام و يازده فرزندش دلالت مي کند.
1 ـ اطاعت از اولو الامر مقرون به اطاعت خدا و رسول خدا مي باشد و چون اطاعت بطور مطلق واجب است بايد آنها را بشناسيم.
2 ـ همانگونه که خداوند اطاعت رسول را واجب کرده و شخص رسول را معين کرده است، وقتي به اطاعت اولو الامر امر مي کند بايد آنها را معين کند و گرنه تکليف ما لا يطاق مي شود (يعني اطاعت از شخصي که نمي شناسيم ممکن نيست).
3 ـ روايات متعدد شان نزول آيه (اولي الامر) را علي و يازده فرزندش معين کرده است.
آيه انذار و حديث يوم الدار و امامت علي عليه السلام
حديث يوم الدار: پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم سال سوم بعثت مامور شد که دعوت خود را در مورد اسلام، علني سازد و انذر عشيرتک الاقربين بستگان نزديک خود را انذار کن. 6
به دنبال اين ماموريت پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم بستگانش را به خانه ابوطالب دعوت کرد بعد از طرف غذا چنين فرمود: اي فرزندان عبدالمطلب به خدا قسم هيچ کس را در عرب نمي شناسم که براي قومش چيزي بهتر از آنچه من آورده ام آورده باشد من خير دنيا و آخرت را براي شما آورد هام و خداوند به من دستور داده است که شما را به توحيد و يگانگي وي و رسالت خودم دعوت کنم، کداميک از شما مرا ياري خواهيد کرد تا برادر من و وصي و جانشين من باشيد هيچ کس تمايلي به اين امر نشان نداد مگر علي عليه السلام که برخاست و عرض کرد يا رسول الله من در اين راه يار و ياور تو هستم، تا سه مرتبه پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم اين جملات را تکرار کرد و کسي جز علي عليه السلام پاسخ نداد در اين موقع پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم دست بر گردن علي عليه السلام گذاشت و فرمود: ان هذا اخي و وصيي و خليفتي فيکم فاسمعوا له و اطيعوه بدرستيکه اين علي برادر و وصي و جانشين من در ميان شماست سخن او را بشنويد و فرمانش را اطاعت کنيد.
اين حديث را بسياري از دانشمندان اهل سنت مانند: ابن ابي جرير، ابو نعيم، بيهقي، ثعلبي، ابن اثير، طبي و ديگران نقل کرده اند براي آگاهي بيشتر به کتاب المراجعات صفحه 130 به بعد و احقاق الحق جلد 4 صفحه 62 به بعد مراجعه شود اين حديث هم به صراحت ولايت و امامت علي عليه السلام را ثابت مي کند.
تمرين:
1 ـ چگونه به آيه ولايت: انما وليکم الله... براي امامت حضرت علي عليه السلام استدلال ميکنيد؟
2 ـ ولي در آيه انما وليکم به چه معنايي است و دليلش چيست؟
3 ـ وجه دلالت آيه: اطاعت اولو الامر را بيان کنيد؟
4 ـ چگونه به آيه انذار و حديث يوم الدار براي امامت علي عليه السلام استدلال مي شود؟



1 ـ سوره مائده، آيه 60.
2 ـ سوره بقره، آيه 258.
3 ـ سوره نساء، آيه 62.
4 ـ اثبات الهداه، جلد 3، صفحه 123.
5 ـ تفسير نور الثقلين، جلد اول، صفحه 505 و دلائل الامامه، صفحه 231.
6 ـ سوره حجر، آيه 94.

درس بيست و پنجم
امامت خاصه
اثبات امامت و ولايت حضرت علي و يازده فرزندش عليهم السلام
در مباحث قبل با صفات و ويژگيهايي که امام حتما بايد دارا باشد (از نظر قرآن، احاديث، عقل) آشنا شديم اکنون بايد بررسي کنيم که امام بحق بعد از پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم کيست و آن ويژگيها در چه کسي بوده تا آنچه عقيده داريم با استدلالهاي نقلي و عقلي تقويت شده و در ضمن بتوانيم رانماي گمراهان باشيم.
دليل عقل بر امامت و ولايت علي عليه السلام
دو مقدمه و يک نتيجه: 1 ـ حضرت امير المومنين عليه السلام داراي جميع کمالات نفساني و فضائل انساني همچون: علم، تقوي، يقين، صبر، زهد، شجاعت، سخاوت، عدالت، عصمت و ساير اخلاق حميده بوده و بدون ترديد (حتي به اعتراف دشمن) در همه کمالات از ديگران افضل و بالاتر بوده و اين فضائل در کتابهاي شيعه و سني فراوان ذکر شده است.
2 ـ از ديدگاه عقل ترجيح مرجوح بر راجح نارواست و هر گاه کسي که فضائل ياد شده را ندارد بخواهد پيشواي کسي شود که داراي اين فضائل است ترجيح مرجوح بر ارجح مي شود.
علاوه بر آن هدف از گزينش امام هدايت امت و تکميل اخلاق و ايمان آنهاست و در مامت ناقص بر کامل اين هدف بدست نمي آيد.
از اين رو از ديدگاه عقل امام بايد اعلم و افضل از همه مردم باشد تا بتواند هادي و راهنماي آنان قرار گيرد.
نتيجه: بعد از دو مقدمه اي که روشن شد مي گوييم: با توجه به اينکه حضرت علي عليه السلام اعمل و افضل از همه مردم بعد از پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم است حتما او خليفه و جانشين پيغمبر است و گرنه ترجيح مرجوح بر راجح مي شود و غرض حاصل نمي گردد. علاوه بر آن قبلا بيان کرديم که از نظر عقل و نقل، امام بايد معصوم بوده و از هر خطا و اشتباهي منزه و مبري باشد و بطوريکه که در بحث بعدي ان شاء الله (از نظر قرآن و حديث) ثابت خواهيم کرد اين ويژگي هم مخصوص اهل بيت عصمت و طهارت مي باشد بنابراين غير از حضرت علي عليه السلام و يازده فرزندش هيچ کس لايق مقام امامت نخواهد بود.
عصمت و آيه تطهير:
گفتيم امام حتما بايد معصوم باشد فعلا ببينيم معصوم کيست؟ انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيرا همانا خداوند اراده کرده است که ناپاکي و آلودگي را از شما اهل بيت بر طرف کرده و شما را پاک و طاهر گرداند. 1
اهل البيت چه کساني هستند؟
طبق احاديث متواتر و بيشماري که از طريق شيعه و سني وارد شده است آيه تطهير درباره پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم و اهل بيت او نازل شده است اين احاديث در کتب معتبر اهل تسنن از قبيل: صحيح مسلم، مسند احمد، درالمنثور، مستدرک حاکم، ينابيع الموده، جامع الاصول، الصواعق المحرقه، سنن ترمذي، نور الابصار، مناقب خوارزمي و ... موجود است و در کتب شيعه که فراوان مي باشد.
از جمله اين احاديث: امام حسن عليه السلام ضمن خطبه اي فرمود: ما اهل بيتي هستيم که خدا درباره آنها فرمود: انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيرا. 2
انس به مالک مي گويد: رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم تا مدت شش ماه هنگام نماز که به خانه زهرا (س) مي رسيد مي فرمود: اي اهل بيت براي نماز برخيزيد، انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيرا. 3
ابن عباس مي گويد: ديديم که رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم تا مدت نه ماه وقت هر نمازي درب خانه علي عليه السلام مي رفتند و مي فرمودند: سلام عليکم يا اهل البيت: انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيرا. 4
حضرت علي عليه السلام فرمود: رسول خدا هر روز صبح درب منزل ما تشريف آورده و مي فرمود خدا شما را رحمت کند براي نماز برخيزيد، انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيرا. 5
پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم مدتي برنامه مذکور را ادامه داد که مصداق اهل البيت براي هم مشخص شود و به اهميت موضوع توجه پيدا کنند.
شريک ابن عبدالله مي گويد: بعد از رحلت پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم حضرت علي عليه السلام خطبه خوانده و فرمود شما را به خدا سوگند آيا جز من و اهل بيتم کسي را سرغ داريد که آيه: انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيرا درباره اش نازل شده باشد مردم عرض کردند نه. 6
حضرت علي عليه السلام به ابوبکر فرمود: تو را به خدا سوگند آيه تطهير درباره من و همسر وفرزندانم نازل شده يا درباره تو و خانواده ات؟ جوابداد درباره تو و خانواده ات ... .7
اشکال: بعضي گفته ايند آيه تطهير درباره زنان پيغمبر نازل شده زيرا آيات قبل و بعد از آن هم درباره زنهاي پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم است يا لااقل زنان پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم هم مشمول آيه تطهير مي شوند و بنابراين دليل عصمت نيست زيرا کسي زنان پيغمبر را معصوم نمي داند.
جواب: علامه سيد عبدالحسين شرف الدين (ره) به چند وجه جواب داده اند:
1 ـ اين احتمال اجتهاد در مقابل نص است زيرا روايات زيادي که به حد تواتر رسيده و در شان نزول آيه آمده مي گويد درباره پيغمبر و فاطمه و علي و حسن و حسين عليهما السلام مي باشد.
2 ـ اگر درباره زنهاي پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم بود بايد به صورت خطاب مونت آمده باشد نه مذکر يعني بايد چنين باشد: انما يريد الله ليذهب عنکن الرجس اهل البيت و يطهر کن تطهيرا.
3 ـ آيه تطهير بين آيه هاي قبل و بعد جمله معترضه است و اين بين عربهاي فصيح مرسوم است و در قرآن هم آمده: فلما راي قميصه قد من دبر قال انه من کيدکن ان کيدکن عظيم يوسف اعرض عن هذا و استغفري لذنبک انک کنت من الخاطئين 8 که جمله (يوسف اعرض عن هذا) خطاب به يوسف و معترضه است و قبل و بعدش خطاب به زليخا مي باشد.
آيه تطهير و عصمت و امامت علي و يازده فرزندش عليهم السلام
حضرت علي عليه السلام مي فرمايد: من در خانه ام السلمه در خدمت رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم بودم که آيه، انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيرا نازل شد، به من فرمود اين آيه درباره تو و فرزندانت حسن و حسين و امامانيکه از نسل تو بوجود مي آيند نازل شده است گفتم يا رسول الله صلي عليه و آله و سلم بعد از تو چند نفر به امامت مي رسند؟ فرمود بعد از من تو امام مي شوي بعد از تو حسن و بعد از حسن حسين بعد از حسين فرزندش علي بعد از علي فرزندش فرزندش محمد بعد زا محمد فرزندش جعفر بعد از جعفر فرزندش موسي بعد از موسي فرزندش علي بعد از علي فرزندش محمد بعد از محمد فرزندش علي بعد از علي فرزندش حسن و بعد از حسن فرزندش حجت به امامت مي رسند نامهاي ايشان به همين ترتيب بر ساق عرش نوشته شده بود از خدا پرسيدم اينها کيستند؟ فرمود امامهاي بعد از تو مي باشند پاک و معصومند و دشمنانشان ملعون هستند. 9
بنابراين آيه تطهير در شان چهارده معصوم عليهم السلام مي باشد و رسول گرامي اسلام در احاديث متعددي (که ان شاء الله به بعضي از آنها اشاره مي کنيم) به مردم فهماندند که منصب امامت تا قيامت براي اين وعده معين باقي مي ماند زيرا آنها داراي عصمت و شرايط ديگر اين مقام هستند.
دو حديث در عصمت:
عن ابن عباس قال سمعت رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم يقول: انا و علي و الحسن و الحسين و تسعه من ولد الحسين مطهرون معصومون ابن عباس مي گويد از رسول خدا شنيدم مي فرمود: من و علي و حسن و حسين و نه نفر از اولاد حسين پاک و معصوم هستيم. 10
قال امير المومنين عليه السلام: ان الله تبارک و تعالي طهرنا و عصمنا و جعلنا شهداء علي خلقه و حجه في ارضه و جعلنا مع القرآن و جعل القرآن معنا لا نفارقه و لايفارقنا حضرت امير المومنين عليه السلام فرمودند: بدرستيکه خداي تبارک و تعالي ما را پاک و معصوم قرار داده و ما را شاهدان بر خلقتش و حجت خودش در روي زمين قرار داده است ما را با قرآن و قرآن را با ما قرار داده نه ما از قرآن و نه او از ما جدا مي شود. 11
تمرين:
دليل عقلي امامت علي عليه السلام را بيان کنيد؟
2 ـ منظور از اهل البيت در آيه تطهير چه کساني هستند حديثي نقل کنيد؟
3 ـ چرا نمي شود آيه تطهير در شان زنهاي پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم باشد؟
4 ـ حديث حضرت علي عليه السلام را در امامت دوازده امام بيان کنيد؟



1 ـ سوره احزاب، آيه 33.
2 ـ ينابيع الموده، صفحه 236.
3 ـ جامع الاصول، جلد 1، صفحه 110.
4 ـ الامام الصادق و المذهب الاربعه، جلد 1، صفحه 89.
5 ـ غايه المرام، صفحه 295.
6 ـ غايه المرام، صفحه 293.
7 ـ نور الثقلين، جلد 4، صفحه 271.
8 ـ سوره يوسف، آيه 29.
9 ـ غايه المرام، صفحه 293.
10 ـ ينابع الموده، صفحه 534.
11 ـ اصول کافي، کتاب الحجه.

درس بيست و چهارم
عصمت و علم امام، و روش تعيين امام
از نظر قرآن و سنت و ضرورت عقلي، عصمت يکي از شرايط اساسي امامت مي باشد و غير معصوم هرگز لايق اين مقام نمي باشد به دلائلي که در بحث نبوت براي لزوم عصمت انبياء بيان کرديم توجه شود.
قرآن و عصمت امام
و اذا ابتلي ابراهيم ربه بکلمات فاتمهن قال اني جاعلک للناس اماما قال و من ذريتي قال لا ينال عهدي الظالمين و زمانيکه خداوند ابراهيم را با حقايقي امتحان کرد و آنها را به اتمام رسانيد به او گفت تو را به مقام امامت مي رسانم ابراهيم گفت از نسل من هم کسي به امامت مي رسد خداوند فرمود عهد من امامت به ستمگران نمي رسد. 1
ستمگر و ظالم کيست؟
براي اينکه روشن شود چه کساني مي توانند مقام بزرگ امامت را داشته باشند و چه کساني لايق نيستند بايد ببينيم از نظر قرآن ظالم کيست زيرا خداوند فرمود امامت من به ظالمين نمي رسد قرآن سه گروه را ظالم ناميده است:
1 ـ کسانيکه شرک به خداوند بياورند: يا بني لا تشرک بالله ان الشرک لظلم عظيم لقمان به فرزندش مي گويد شرک به خداوند نياور بدرستيکه شرک ظلم بزرگي است.2
2 ـ ظلم انساني بر انسان ديگر: انما السبيل علي الذين يظلمون الناس و يبغون في الارض بغير الحق اولئک لهم عذاب اليم راه تعرض بر عليه کساني است که به مردم ظلم مي کنند و در زمين به تا حق سرکشي مي نمايند براي آنها عذابي دردناک است. 3
3 ـ ظلم انسان بر نفس خويش: فمنهم ظالم لنفسه و نهم مقتصد و منهم سابق بالخيرات بعضي مردم به نفس خويش ظلم مي کنند و بعضي معتدلند و گروهي از آنها به نيکي سبقت مي گيرند. 4
انسان براي رسيدن به سعادت و کمال آفريده شده است پس هر کس از اين مسير عدول کرد و از حدود الهي تجاوز کرد ظالم است ... و من يتعد حدود الله فقد ظلم نفسه هر کس از حدود الهي تجاوز کند بر خودش ظلم کرده است. 5
در قرآن ظلم به اين سه اطلاق شده است ولي در حقيقت قسم اول و دوم هم برگشتش به ظلم بر خويشتن است.
نتيجه: مردم چهار دسته اند:
1 ـ کسانيکه از اول تا آخر عمر مرتکب خلاف و معصيت مي شوند.
2 ـ کسانيکه اول عمر گناه کرده ولي آخر عمر گناه نمي کنند.
3 ـ کسانيکه اول عمر گناه نکرده ولي آخر عمر مرتکب گناه مي شوند.
4 ـ کسانيکه از اول عمر تا آخر عمر گناه نمي کنند.
از نظر قرآن سه دسته اول هرگز نمي توانند به مقام امامت برسند زرا از ظالمين هستند و خداوند به حضرت ابراهيم عليه السلام فرمود ظالمين به مقام امامت نيم رسند پس از آيه مذکور بخوبي استفاده مي شود که امام و پيشواي مردم حتما بايد معصوم باشد (قسم چهارم) و از هر خطا و اشتباه مصون باشد.
بنابراين حتي اگر به احاديث صريحي که از پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم براي امامت حضرت علي عليه السلام و يازده فرزندش رسيده توجه نکنيم، از نظر قرآن مدعيان خلافت لايق جانشيني پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم نبوده اند زيرا به شهادت قطعي تاريخ آنها از مصاديق واقعي ظالمين بودند و خداوند فرمود ظالمين به امامت نمي رسند . و اينک شما قضاوت کنيد: 1 ـ آيا کسانيکه لااقل قسمتي از عمرشان را مشرک بودند.
2 ـ کسانيکه به بشريت عموما و به حضرت علي و فاطمه سلام الله عليها خصوصا ظلمها کردند.
3 ـ کسانيکه حتي به اعتراف خودشان تعدي و تجاوز از حدود خداوند کرده و بر خودشان ظلم کردند.
مي توانند خليفه و جانشين پيغمبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم باشند؟!
علم امام:
امام بايد احکام و قوانيني که براي سعادت دنيوي و اخروي مردم ضرورت دارد بداند يعني امام بايد از همه مردم روي زمين علمش بيشتر باشد تا لياقت رهبري آنها را داشته باشد.
همان دلائلي که براي اثبات لزوم امام بيان کرديم براي اثبات اينکه امام بايد اعلم و افضل از هم باشد کافي است. قرآن به اين موضوع اينگونه اشاره مي کند: افمن يهدي الي الحق احق از يتبع امن لا يهدي الا ان يهدي فما لکم کيف تحکمون آيا کسيکه به سوي حق هدايت مي کند سزاوارتر است که پيروي شود يا کسيکه خودش نيازمند هدايت است شما چگونه حکم مي کنيد.6
شيوه تعيين امام
بعد از اينکه صفات و ويژگيهاي امام را شناختيم بايد بدانيم که چنين امامي چگونه تعيين مي گردد. در جوامع امروز بهترين راه تعيين هر مقام مسئولي انتخابات است اما اين انتخابات ممکن است راه حل باشد اما هميشه راه حق نيست زيرا انتخابات هرگز واقعيات را تغيير نمي دهد نه حقي را باطل و نه باطلي را حق مي کند گر چه در مقام عمل اکثريت مورد نظر قرار مي گيرد ولي اين دليل حقانيت انتخاب شده نمي باشد.
بارها تاريخ نشان داده که در انتخابات افرادي با راي اکثريت انتخاب شده اند و سپس دير يا زود اشتباه اينگونه انتخابات روشن شده است، راستي ما با نداشتن علم غيب و بي خبري از آينده و باطن افراد چگونه مي توانيم نظر قطعي و صحيحي درباره شخصي داشته باشيم؟ پس هيچ وقت اکثريت دليل حقانيت و اقليت دليل باطل بودن نيست از سوي ديگر قرآن حدود هشتاد مرتبه از اکثريت مذمت نموده است و در سوره انعام آيه 115 مي فرمايد: و ان تطع اکثر من في الارض يضلوک عن سبيل الله ان يتبعون الا الظن و ان هم الا يخرصون اگر از اکثر آنها که روي زمين هستند اطاعت کني تو را از راه خدا گمراه مي کنند زيرا آنان از گمان و حدس شخصي خود پيروي مي کنند بعلاوه امامت و رهبري ديني جامعه فقط اداره زندگي جامعه نيست بلکه امام حافظ و نگهبان دين و دنياي مردم است از اين رو بايد از هر خطا و لغزشي معصوم باشد و اعلم و افضل از همه انسانها بوده باشد و مردم قطعا نمي توانند چنين شخصي را انتخاب کنند، مردم از کجا مي دانند که چه شخصي از نيروي ملکوتي عصمت و مقام شامخ علوم الهي و ديگر فضائل انساني برخوردار است تا او را انتخاب کنند؟ پس فقط بايد خداوند متعال که از باطن و آينده همه انسانها آگاه است سزاوارترين شخص را براي امامت انتخاب کرده و شئون لازم را به او عنايت نموده و به مردم معرفي نمايد.
امام چگونه تعيين مي شود؟
امامت و پيشوايي پس از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم همان انجام وظايف مقام رسالت است و تنها تفاوتي که بين رسول و امام است اين است که پيامبر پايه گذار و موسس دين و داراي کتاب است و امام بعنوان جانشين او حافظ و نگهبان دين و مبين اصول و فروع و تعقيب کننده تمام وظايف مقام نبوت است و همانگونه که انتخاب پيغمبر از طرف خداست تعيين امام هم بايد از طرف خداوند باشد و به تعبير آيه 124 از سوره بقره امامت عهد خداوند است.
لذا حضرت ابراهيم عليه السلام که مي پرسد آيا از ذريه من هم کسي به مقام امامت مي رسد! خدا مي فرمايد: لا ينال عهدي الظالمين نمي رسد خداوند امامت را عهد خود مي داند و عهد خداوند با انتخاب و شوري تعيين نمي گردد زيرا شوري و انتخاب مربوط به کارهاي مردم است و در دو آيه اي که مساله شوري بيان شده کلمه امر آمده: و امرهم شوري بينهم و شاورهم في الامر مشورت در دو آيه مربوط به امور اجتماعي و کارهاي مردم است و هرگز شامل عهد و پيمان خداوند نمي شود در آيه 67 سوره قصص مي فرمايد: و ربکم يخلق ما يشاء و يختار ما کان لهم الخيره و پروردگار تو مي آفريند هر چه را بخواهد و اختيار مي کند و مردم در برابر اختيار خداوند حق اختيار ندارند.
مرحوم فيض کاشاني در تفسير صافي ذيل آيه مذکور احاديثي نقل مي کند که: خداوند هر گاه کسي را به امامت برگزيد مردم نبايد به سراغ ديگري بروند و در حديث ديگري مي خوانيم با وجود امکان انحراف در انتخاب ارزش آن از بين مي رود و انخابي مي توان کاملا ارزش داشته باشد که از طرف خداوند باشد، خداوندي که آگاه بر باطن و آينده انسانهاست.
لما کان النبي صلي الله عليه و آله و سلم يعرض نفسه علي القبائل جاء الي بني کلاب فقالوا: نبايعک علي ان يکون لنا الامر بعدک فقال: الامر لله فان شاء کان فيکم او في غيرکم.... زمانيکه پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم خودش را بر قبيله ها براي دعوت مردم عرضه مي کرد بسوي طايفه بني کلاب آمد آنها گفتند با تو بيعت مي کنيم بشرطي که امامت بعد از تو براي ما باشد حضرت فرمود: امر امامت با خداوند است پس اگر خواست بين شما قرار مي دهد يا در غير شما .... .7
تمرين:
1 ـ دليل قرآني عصمت امام را بيان کنيد.
2 ـ از نظر قرآن ظالمين چه کساني هستند؟
3 ـ چرا امام از طريق شوري و يا انتخابات تعيين نمي گردد"؟
4 ـ امام چگونه تعيين مي شود؟


1 ـ سوره بقره، آيه 124.
2 ـ سوره لقمان، آيه 13.
3 ـ سوره شوري، آيه 42.
4 ـ سوره فاطر، آيه 32.
5 ـ سوره طلاق، آيه 1.
6 ـ سوره يونس، ايه 35.
7 ـ بحار الانوار، جلد 23، صفحه 74.

پيشينه تئوري هاي ثبات و تحوّل انواع

از نخستين مسائلي كه از ديرباز توجّه همگان را به خود معطوف نمود، پرسش درباره چگونگي آفرينش انسان بود: آيا انسان با تغيير و تحوّل به اين صورت رسيده يا از ابتداي خلقت، صورت كنوني را داشته است؟ در كتب آسماني هم، اين مبحث و پاسخ هاي آن به روشني به چشم مي خورد. اين پرسش درباره ديگر جانداران ( حيوانات و گياهان ) هم مطرح است و منشأ نظرات گوناگون شده است.
فيكسيسم (1) يا « نظريّه ثبات انواع » و ترانسفورميسم (2) يا « نظريّه تبدّل انواع »، دو ديدگاه مقابل هم در اين زمينه اند.
انديشه تطوّر در طبيعت، دست كم به عصر يونان باستان باز مي گردد.(3) هراكليتوس مي گفت: « هر چيزي در حال تحوّل است و ما بايد بدانيم كه جنگ در همه چيز وجود دارد و ستيزه، عدل است و همه اشياء به سبب ستيزه به وجود مي آيند و از ميان مي روند ». جمله معروف او: « نمي توان در يك رودخانه دوبار پا نهاد » از همين اعتقاد سرچشمه گرفته است.(4)
در مقابل هراكليتوس، آناكسيمندر معتقد بود كه عنصر اوّلي اشياء، جوهر بي حد، ازلي و بي زمان است؛ او اعتقاد داشت: حيات از دريا سرچشمه گرفته و صور و اشكال كنوني حيوانات به سبب سازش با محيط ظاهر شده اند. انسان نيز در آغاز از نوع ديگري از حيوانات پديد آمده است؛ زيرا حيوانات به سرعت خوراك خود را مي يابند؛ اما انسان بايد مدّت درازي شير بخورد. اگر او در آغاز همانند اكنون مي بود، هرگز نمي توانست زنده بماند.(5)
« نظريّه تحوّل » با وجود سابقه اي طولاني، مورد برخي بي مهري ها قرار گرفت؛ اما افرادي هم چون: لامارك (6) و داروين (7) آن را به جايگاه خود باز گرداندند.
كوويه (8) « نظريّه آفرينش » را كه به « انقلابات عظيم در سطح زمين »(9) مشهور است، مطرح كرد كه بر اساس آن جانوران امروزي و عهد ديرين، هيچ گونه خويشاوندي با هم ندارند. اين نظريّه طرفدار « ثباتِ انواع » است.
اما افرادي مانند لامارك و داروين و بوفن (10) در صحنه تبيين و يا توصيف « نظريّه تكاملِ جانداران » حضور داشتند. نخستين نظريّه مرتبط با مبحث نظريّه تكامل، نظريه لامارك است كه مي كوشد تا علّت تطوّر را بر مبناي « توارث انباشته تغييرات » كه عمل محيط موجب آن است، تعيين كند؛ به عقيده او اثر تغيير محيط بر ساخت فرد كم است؛ در حالي كه لامارك معتقد است اگر تغييرات لازم در رفتارها، ثابت باشد، اعضاي قديمي را تغيير خواهد داد يا بر اثر نياز، اعضاي جديدي توليد خواهد كرد؛ مثلاً: نياكان زرّافه هاي امروزي در اثر سركشيدن به سرشاخه هاي جوان درختان، گردن هاي بلند و بلندتري يافتند، نه از راه وراثت. اتين ژئو فروي سنت هيلر (11) و رابرت چمبرز (12) در سده نوزدهم دو تطوّرگراي ديگري هستند كه به « تأثير مستقيم محيط بر فرد » اعتقاد داشتند.(13)

مكتب هاي فرضيه تكامل

پيروان « نظريّه تبدّل انواع » با ملاحظه و برّرسي ساخت هاي گوناگون طبيعت، رويكردهاي گوناگوني ارائه كردند؛ لاماركيسم،(14) نئولاماركيسم،(15) داروينيسم،(16) نئوداروينيسم (17) و موتاسيون (18) تئوري هاي « تحوّل انواع » هستند.
لامارك معتقد بود: شرايط محيط، استعمال و عدم استعمال اعضا، ميل و اراده جانور و انتقال صفات اكتسابي، عوامل تحوّل در جانداران هستند؛ البته او قوانين طبيعي را خارج از مشيّت الهي نمي دانست. وي براي اثبات اين عقيده، تحليل چشم در موش كور، منقار قوي بعضي از پرندگان، از بين رفتن پا در مارها، تبديل گوشت خواري اسب به علف خواري و... را به عنوان نمونه ها و شواهدي ذكر مي كرد. اين تئوري لاماركيسم نام دارد.
مكتب نئولاماركيسم توسط گوپ (19) ابداع شد كه با مكتب لاماركيسم بسيار نزديك است؛ ولي در عنصر اراده و ميل جانداران براي تغيير شكل، با آن مكتب هماهنگ نيست.
نئولاماركيسم معتقد است: به سبب تأثير مستقيم محيط زندگي بر جانوران و گياهان، تغييراتي ايجاد شده و اين تغييراتِ اكتسابي با توارث، به نسل هاي بعدي انتقال مي يابد. ژئوفردي سنت هيلر نيز در اين عقيده هم رأي لامارك بود.
سومين مكتب ( داروينيسم ) كه به دست داروين تأسيس شد، در واقع بسط سياست اقتصادي كلاسيك به جهانِ حيواني و گياهي بود.
داروين در ابتداي زندگي، علم پزشكي و سپس علم دين را فرا گرفت؛ اما به هيچ يك علاقه مند نبود. او با يك كشتي، چند سال به مسافرت در اطراف جهان پرداخت (20) و در چگونگي زندگي جانوران و گياهان كنجكاوي كرد و پس از بازگشت به وطن خود، به مدّت بيست سال به تأمّل و تفكّر در يافته هاي خود پرداخت.(21) نتيجه مطالعه ها و تفكّرات وي ارائه نظريّه « تحوّل انواع » شد كه بر اساس آن، تمام موجودات در اثر « تكامل » به يكديگر تبديل مي شوند و هيچ نوعي بدون مقدّمه و به صورت « دفعي » آفريده نشده است. كتاب هاي « منشأ انواع » ( 1859 م. ) و « تبار انسان » ( 1871م. ) شامل آراء او در اين زمينه است.
رساله مالتوس (22) ( اقتصاد دان و كشيش انگليسي )، درباره « جمعيّت » و نيز انديشه هاي لامارك، در ارائه تحوّل و تبدّل انواع از سوي داروين، تأثير به سزايي داشته اند.
فرضيه داروين، چند پيش فرض دارد كه اين نظريّه و اصول و اركانش بر آنها استوارند:
- اصل عليّت: در دنياي جانداران، هيچ رويدادي بدون علّت نيست؛
- اصل حركت: دنياي جانداران، همواره در حال دگرگوني است؛
- اصل تبدّل تغييرات كمّي به كيفي: در دنياي جانداران، تراكم تغييرات كمّي به تغييرات كيفي منجر مي شود؛
- اصل بقاي ماده و انرژي: در ميان دنياي جاندار و بي جان، تبادل ماده و انرژي روي مي دهد و در اين تبادل، هيچ چيز از بين نمي رود؛
- اصل اضداد: هر جزء از دنياي جاندار و نيز كلّ آن، ضدّي دارد كه به آن هويّت مي بخشد. « تضادّ »، علّتِ حركت و موجد تضادّهاي نوين است.
- اصل تركيب: اضدادِ دنياي جاندار، پيوسته با هم در كشاكش هستند تا سرانجام در هم ادغام شوند. از اين ادغام، تركيب نويني پديد مي آيد كه خود ضدّي دارد.
- اصل نفي در نفي: هر سيستم - اعمّ از اُرگانيسم فردي، صنف، نوع، جنس، تيره و... - واقعيّتي عيني است كه در طول زمان در اثر كشاكش اضداد، منتفي خواهد شد و جاي خود را به واقعيّت عيني تازه اي خواهد داد كه به سهم خود روزگاري منتفي خواهد شد؛ حاصل نفي در نفي، سير تكامل است.(23)

رويكرد انديشمندان غربي درباره آفرينش انسان

ديدگاه چارلز هاج

چارلز هاج،(1) يكي از محافظه كاران آمريكايي از مدرسه مذهبي « پرينستون »(2) است كه به لحاظ اعتقادش به كتاب مقدّس، تسليم « نظريّه تكامل » نشد. وي بين حقايق مهمّي كه به رسولان معصوم ارائه شده و قصد تعليم آنها را داشتند، با عقايدي كه به نحو اتّفاق مورد اعتقادند، فرق مي گذاشت. آنان در نتيجه، از « اخترشناسي كپرنيكي » دفاع مي كردند؛ زيرا نويسندگان كتاب مقدّس، گرچه به « زمين مركزي » اعتقاد داشتند؛ ولي چنين تعليمي نمي دادند.
چارلز هاج انديشه تكامل انسان را به جهت تضادّي كه بين آن و تعاليم كتاب مقدّس و رسولان مي ديد، نپذيرفت.(3)

ديدگاه جيمز مكاش

جيمز مكاش،(4) فيلسوف اسكاتلندي و رئيس دانشگاه پرينستون، بر اين عقيده است كه خداوند، نه فقط طرح اوّليه كلّ جريان تكامل را مقرّر داشته است، بلكه از آن پس، از طريق چيزي كه به نظر ما تحوّلاتِ خود به خود مي آيد، به كار خود ادامه مي دهد. تغييرات اتّفاقي كه داروين نتوانسته است هيچ گونه تبييني براي آنها به دست دهد، چه بسا معلول دخالت و انتخاب ماوراي طبيعي يك مدبّر كارساز باشد كه تغييرات ظاهراً اتفاقي ا در جهت قصد و اراده خود هدايت مي كند.

ديدگاه بنياد پردازان ( فاندامنتاليسم )

اين گروه، برخلاف « محافظه كاران »، معصوميّت يا خطاناپذيري كتاب مقدّس را به معناي ظاهري اش حمل مي كردند و اعتقاد راسخي به مرگ فديه وار مسيح ( عليه السّلام ) و رجعت او داشتند. هواخواهان افراطي تر، نه تنها به « نظريّه تكامل »، بلكه به طور كلي به علوم و آموزش جديد حمله مي كردند و آنها را « مادّي و الحادي » مي دانستند.(5)

ديدگاه مذهب كاتوليك

« نص گرايان كاتوليك » كه نه تنها به ظاهر كتاب مقدّس متّكي بودند، « نظريّه تحوّل » را به دليل مخالفت آن با نص كتاب مقدّس رد مي كردند؛ اما « كاتوليك هاي تأويل گرا » با تأمّل و حزم بيشتري با اين مسئله مواجه شدند: اين عده، حقايق وحياني را تنها نهفته در كتاب مقدّس نمي دانستند و تفسير مجتهدانه كليسا را هم، بخشي از اين حقايق مي شمردند؛ بنابراين، براي كتاب مقدّس، سطوح و ساحت هاي مختلفي قائل بودند، از اين رو، همواره اجازه تأويل آيات و عبادات مشابه را مي دادند. بنابراين، « رم » ابتدا به تخطئه شديدِ « نظريّه تكامل » پرداخت؛ اما بعدها، رفته رفته بر پذيرش اين نظريّه از سوي كاتوليك ها افزوده شد. در نتيجه، كتاب مقدّس به دو قسمت تفكيك گرديد، نخست: عقايد اصلي و رسمي و دوّم: آراء و عقايد غير رسمي و جنبي كه حاوي عقايد علمي نادرستِ نويسندگان كتاب مقدّس بود.(6)

خداوند می‌فرماید:
1. (آیا کافران نمی‌دانند که آسمانها و زمین بسته بودند و ما آنها را گشودیم و هر چیز زنده‌ای را از آب پدید آوردیم؟ چرا ایمان نمی‌آورند؟ ) (1)
آسمان و زمین ابتدا پیوسته و به هم چسبیده بودند، سپس خداوند آسمان را شکافت و آن را هفت قسمت کرد و آن‌گاه زمین را آفرید. ابتدا آسمان نمی‌بارید، ولی پس از شکافته شدن باریدن آغاز کرد و چیزی در زمین نمی‌رویید که با بارش باران، زمین رستن آغاز کرد و برای زندگی مناسب شد.
2. (اوست کسی که آسمانها و زمین را در شش روز آفرید و عرش او بر روی‌آب بود تا شما را بیازماید که کدام یک نیکوکارترید و اگر بگویی که شما پس از مرگ برانگیخته خواهید شد، بی‌گمان کسانی که کافر شده‌اند خواهند گفت که این ادعا جز سحری آشکار نیست.) (2)
مراد از آفرینش آسمانها و زمین در این آیه، جمع اجزای آنها و جدا کردن و شکافتنشان در شش روز است که روز اول آن یکشنبه و روز آخر آن جمعه است.
تخت پادشاهی خداوند در آن زمان بر روی آب قرار داشت؛ یعنی آب در آن زمان تنها عنصر تشکیل دهنده‌ی هستی بود. اما مقصود از «استوی علی العرش» آن است که وجود ذات باری تعالی، آسمانها و زمین را پر کرد و اداره‌ی آن را بر عهده گرفت.
اما منظور از آیه (کرسی او آسمانها و زمین را در بر دارد، نگهداری آنها بر او دشوار نیست و او بلند پایه و بزرگ است) (3)، آن است که حق تعالی که بلند مرتبه و بزرگ است، از حفظ و اداره‌ی آنها (آسمانها و زمین) عاجز نیست.
3. (و آسمان را به نیرو برافراشتیم و حقا که ماتواناییم و زمین را گستردیم و چه نیکو گسترندگانیم و از هر چیز جفتی بیافریده ایم، باشد که عبرت گیرید.) (4)
4. (آیا به این آسمان بر فراز سر شان نظر نمی‌کنند که چگونه آن را بنا کرده‌ایم و آراسته‌ایم و هیچ شکافی در آن نیست؟ و زمین را گستردیم و در آن کوههای بلند افکندیم و از هرگونه نباتات خوش منظر در آن رویاندیم. بینشی و پندی است برای هر بنده‌ای که به خدا باز گردد.) (5)
5. (بزرگوار و متعالی است خداوندی که فرمانروایی به دست اوست و او بر هر چیزی تواناست. آن که مرگ و زندگی را بیافرید تا بیازمایدتان که کدام یک از شما به عمل نیکوتر است و اوست پیروزمند و آمرزنده. آن هفت آسمان طبقه و طبقه را بیافرید. در آفرینش خدای رحمان هیچ خلل و بی‌نظمی نمی‌بینی. پس بار دیگر نظر کن! آیا در آسمان شکافی می‌بینی؟ بار دیگر نیز چشم باز کن و بنگر! نگاه تو خسته و درمانده نزد تو باز خواهد گشت.) (6)

داستانهایی از زندگانی حضرت زهرا (س)

سخن در شكم و ورود نور

روزى مفضّل بن عمر به محضر امام جعفر صادق عليه السلام شرفياب شد و از آن حضرت پيرامون چگونگى ولادت حضرت فاطمه زهراء سلام اللّه عليها سؤ ال كرد؟

امام صادق عليه السلام فرمود: هنگامى كه حضرت خديجه با پيغمبر خدا صلّلى اللّه عليه و آله ازدواج كرد، زنان مكّه با او به مخالفت برخاستند و خديجه از اين امر بسيار نگران و اضطراب داشت ، تا آن كه بعد از مدّتى ، نطفه حضرت زهراء سلام اللّه عليها منعقد گرديد.

و پس از گذشت اندك زمانى ، جنين مونس مادر خود شد و از درون شكم با وى سخن مى گفت و خديجه اين راز را پنهان مى داشت تا آن كه روزى حضرت رسول صلّلى اللّه عليه و آله وارد منزل گرديد و متوجّه شد كه خديجه با كسى سخن مى گويد، فرمود: با چه كسى سخن مى گفتى ؟

خديجه پاسخ داد: با جنين و بچّه اى كه در شكم دارم ، سخن مى گفتم ؛ چه اين كه او انيس و مونس من مى باشد.
حضرت رسول فرمود: اى خديجه ! جبرئيل عليه السلام به من خبر داد كه اين نوزاد، دختر است و خداوند متعال از نسل او امامان و پيشوايان دين را برگزيده است ، تا در روى زمين خليفه و براى جهانيان حجّت باشند.

پس زمان به سرعت گذشت و لحظات حسّاس ورود نور از جهان ظلمانى رحم فرا رسيد،آن گاه خديجه براى زنان قريش پيام فرستاد تا او را در مورد زايمانش كمك نمايند؛ ليكن آنان با طرح سخنانى تلخ و شماتت آميز، از انجام كار اجتناب كردند.

و خديجه سخت دل تنگ شد و در غم و اندوه فرو رفته بود، كه ناگاه چهار زن گندمگون و رشيد وارد منزل وى شدند وگفتند:

اى خديجه ! ما از جانب پروردگار، به يارى تو آمده ايم ، من ساره همسر ابراهيم و مادر اسماعيل هستم و اين آسيه دختر مزاحم هم نشين تو در بهشت خواهد بود، و آن ديگرى مريم دختر عمران و مادر عيسى است و آن يكى هم ، كلثوم خواهر موسى مى باشد.

و سپس آن چهار زن بهشتى در اطراف بستر خديجه نشستند و او را كمك و يارى نمودند تا اين كه ناگهان نور وجود حضرت فاطمه سلام اللّه عليها در حالى كه پاك و پاكيزه بود ديده به جهان گشود؛ و از تشعشع نور جمالش ، تمام خانه هاى مكّه را روشنائى بخشيد.

پس از آن ، ده فرشته با در دست داشتن ظرف هاى بهشتى و آب كوثر وارد شدند و نوزاد عزيز را غسل دادند و او را با دو پارچه سفيد و خوشبو پوشاندند.

در همين لحظه ، نوزاد لب به سخن گشود و شهادت به يگانگى خداوند و رسالت پدرش ، حضرت محمّد و امامت شوهرش ، حضرت علىّ و يازده فرزندش صلوات اللّه عليهم داد؛ و نام مبارك فرد فرد آن بزرگوان را بر زبان جارى نمود.

و سپس بر يكايك حاضران سلام كرد، پس از آن همچنين ميهمانان تبريك و شاد باش گفتند، و آن گاه از منزل خارج شدند.(8)

زينت منزل يا رضايت خداوند

در روايات بسيارى وارد شده است :
هرگاه رسول خدا صلّلى اللّه عليه و آله از مسافرت مراجعت مى نمود، ابتداء به حضور دختر گراميش فاطمه زهراء سلام اللّه عليها وارد مى شد و دقايقى را در كنار وى مى نشست ، تا آن كه جريان غزوه تبوك پيش آمد و حضرت رسول به همراه اميرالمؤ منين علىّ صلوات اللّه عليهما به قصد جنگ تبوك حركت كردند و رفتند.

و حضرت زهراء سلام اللّه عليها خود و فرزندانش را با گوشواره وگردنبند نقره زينت كرد، همچنين روسرى خود را با زعفران رنگ نمود و پرده اى هم براى اتاق تهيّه و آويزان كرد.

و اين حركت بدان جهت بود كه وقتى پدرش رسول خدا و شوهرش اميرمؤ منان از مسافرت و ميدان نبرد جنگ بازگشتند خوشحال شوند.

و هنگامى كه حضرت رسول از مسافرت بازگشت طبق معمول به منزل حضرت زهراء وارد شد؛ و چون آن صحنه را مشاهده نمود با ناراحتى از منزل خارج گشت و به مسجد رفت .

حضرت فاطمه سلام اللّه عليها متوجّه علّت ناراحتى پدرش شد، به همين جهت سريع تمام آنچه را كه براى زينت خود و بچّه ها و براى زينت اتاق تهيّه كرده بود، در آورد و همه آن ها را براى پدرش فرستاد و پيام داد تا آن ها را، به هر كارى كه صلاح مى داند در راه خداوند متعال مصرف نمايد.

موقعى كه آن اسباب و وسايل را خدمت رسول خدا صلّلى اللّه عليه و آله آوردند، حضرت سه مرتبه فرمود: ((فداها اءبوها)) يعنى ؛ پدرش فدايش گردد.

و سپس افزود: دنيا از براى محمّد و اهل بيتش (صلوات اللّه عليهم و نيز براى شيعيانشان -) نخواهد بود.
و چنانچه دنيا به اندازه بال پشه اى ارزش مى داشت ، ذرّه اى از آن را كافران بهره مند نمى شدند.(9)

مهريّه و جهيزيّه بهترين عروس

در اين كه مهريّه حضرت فاطمه سلام اللّه عليها و نيز جهيزيّه اش چه مقدار و چه وسايلى بوده ، بين نويسندگان اختلاف نظر است كه در اين نوشتار اشاره اى به مشهور گفتار تاريخ نويسان مى شود:

مهريّه حضرت فاطمه سلام اللّه عليها: دوازده و نيم وَقيه مى باشد كه هر وَقيه معادل چهل درهم مى باشد، بنابر اين مهريّه آن حضرت پانصد درهم بوده است .

و بعضى گفته اند: چهارصد مثقال بوده ، كه هر هفت مثقال ، معادل ده درهم مى باشد.

و عدّه اى هم گفته اند: چهارصد و هشتاد درهم بوده است .

صورت جهيزيّه : طبق روايتى چنين آمده است ، كه حضرت علىّ عليه السلام شتر خود را به مبلغ چهارصد و هشتاد درهم فروخت و آن را به عنوان مهريّه تحويل رسول خدا صلّلى اللّه عليه و آله داد، و حضرت رسول آن ها را در اختيار عمّار ياسر و بعضى ديگر از اصحاب خود قرار داد تا براى دخترش بهترين عروس دنيا جهيزيّه خريدارى نمايند.
صورت جهيزيّه به اين شرح مى باشد:

1 پيراهن عروس ، به قيمت هفت درهم .

2 عبا چادر قُطوانى كوفه اى .

3 پوشيه ، براى پوشش صورت از ديد نامحرمان .

4 رو انداز سياه رنگ .

5 تخت خواب ، جهت ايمنى از حيوانات گزنده .

6 دو عدد گليم كتانى مصرى .

7 چهار عدد بالش و متكّا، كه درون آن ها از گياهان خشك و خوشبو پر شده بود.

8 يك عدد پرده نازك از جنس پشم .

9 يك قطعه حصير، از اطراف بَحرين قَطَر .

10 دستاس ، جهت آرد كردن گندم و.... از سنگ ساخته شده بود.

11 قدح و طشت مِسّى ، براى خمير كردن آرد و شستن لباس .

12 ظرف آب مشگ ، كه از پوست بزغاله بود.

13 قدحى چوبى براى شير و دوغ .

14 مشگ كهنه ، جهت سرد شدن آب .

15 آفتابه و لگن .

16 بستو سبز رنگ ، جهت روغن و ... .

17 كترى سفالى ، شبيه آفتابه .

18 فرش از پوست حيوان ، جهت نشستن .

19 مشگ آب ، براى كارهاى متفرقه .(10)

 

عروس به سوى حجله يا خانه بخت

در احاديث متعدّدى وارد شده و نيز مورّخين ثبت كرده اند:

چون جشن عروسى حضرت فاطمه زهراء سلام اللّه عليها برگزار شد و خواستند كه آن عروس بى همتا را به خانه سعادت و بخت ببرند، جبرئيل ، ميكائيل و اسرافيل عليهم السلام به همراه هفتاد هزار فرشته در مشايعت آن عروس شركت كردند.

پس مركب حضرت رسول صلّلى اللّه عليه و آله را كه به نام دُلدُل معروف بود آوردند و عروس را برآن سوار نمودند.
و لِجام آن را جبرئيل عليه السلام در دست گرفت و اسرافيل كنار مركب مواظب عروس بود و ميكائيل نيز مِشگ و عنبر دود مى كرد.

هنگام حركت عروس از منزل پدر به سوى منزل سعادت يعنى خانه شوهر جبرئيل تكبير مى گفت و ديگر همراهان و مشايعت كنندگان نيز مى گفتند: ((اللّه اكبر)).

و از همان زمان بود كه شعار تكبير و صلوات در مجالس عروسى و جشن هاى مذهبى مرسوم گرديد.
در برخى از روايات گفته شده كه در شب عروسى ، يك ظرف شير توسّط حضرت رسول صلّلى اللّه عليه و آله براى عروس و داماد فرستاده شد و فرمود كه آن را بياشامند.

و در بعضى ديگر از روايات چنين آمده است كه صبح عروسى ، خود حضرت رسول براى عروس و داماد شير آورد و فرمود: بياشاميد.

صبح عروسى ، پدر عروس جهت ديدار داماد و عروس به منزل ايشان تشريف آورد و ضمن تبريك و تهنيت و بيان تذكّراتى به هر دو نفر، فرمود:

فاطمه جان ! تو را به شخصى شوهر دادم ، كه سرور تمام صالحان و نيكان دنيا و آخرت مى باشد.
و سپس خطاب به داماد كرد و فرمود: اين دخترم بسيار عزيز است ، پس هر كه او را گرامى دارد، مرا گرامى داشته و هر كه به او توهين نمايد، مرا توهين كرده است .

و نيز فرمود: خداوند، زمين را مهريّه و صداق دخترم فاطمه قرار داد؛ پس هر كه روى زمين راه رود و مخالف وى باشد، همانا غاصب خواهد بود.(11)

هجرت به سوى مدينه

امام جعفر صادق صلوات اللّه عليه حكايت فرمايد:
حضرت رسول صلّلى اللّه عليه و آله در سنين چهل و پنج سالگى بود كه فاطمه زهراء سلام اللّه عليها در بيستم ماه جمادى الثّانى ، در شهر مكّه چشم به جهان گشود، و مدّت هشت سال در اين شهر مقدّس اقامت كرد.
و در آن هنگام كه حضرت رسول صلّلى اللّه عليه و آله از مكّه معظّمه به مدينه منوّره مهاجرت نمود، حضرت زهراء سلام اللّه عليها به همراه همسرش ، اميرالمؤ منين علىّ بن ابى طالب عليه السلام و تعدادى از زنان مهاجر كه عايشه نيز همراه آن ها بود، به سوى مدينه منوّره رهسپار شده و مهاجرت نمودند.

و هنگامى كه حضرت زهراء وارد شهر مدينه گرديد، پدرش رسول خدا صلّلى اللّه عليه و آله او را به منزل مادر اءبو ايّوب انصارى بُرد و مدّتى را در آنجا سكونت گُزيد.

و پس از گذشت مدّتى كه حضرت رسول صلوات اللّه عليه و سلامه با امّ سلمه ازدواج كرد، فاطمه زهراء سلام اللّه عليها را نزد همسرش ‍ امّ سلمه انتقال داد.

امّ سلمه گويد: چون رسول خدا صلّلى اللّه عليه و آله دخترش ، فاطمه زهراء سلام اللّه عليها را نزد من آورد، امور زندگى او را به من واگذار نمود.

و او بسيار با ادب و در حدّ اءعلاى كمالات بود و نسبت به مسائل زندگى بيش از من آشنا و اهل معرفت بود.(12)

عايشه و گريه حضرت زهراء عليها السلام

حضرت صادق آل محمّد صلوات اللّه عليهم حكايت فرمايد:
روزى عايشه به طرف فاطمه زهراء سلام اللّه عليها آمد و به آن حضرت عتاب كرد و بر سرش فرياد كشيد: اى دختر خديجه ! براى چه اين قدر به خود مى بالى و فخر مى كنى ؟

مگر مادرت چه فضيلتى بر ما دارد؟او هم زنى مانند ما خواهد بود.

چون حضرت فاطمه سلام اللّه عليها صداى عايشه و آن زخم زبان ها را شنيد، گريان شد و به نزد پدرش ، رسول خدا صلوات اللّه عليه حركت كرد.

در اين هنگام ، حضرت رسول صلّلى اللّه عليه و آله علّت گريه دخترش را جويا شد.

فاطمه زهراء سلام اللّه عليها اظهار داشت : پدرجان ، رسول خدا! عايشه نام مادرم را به زشتى ياد كرد و من از اين موضوع اندوهناك و گريان شدم .

حضرت رسول صلّلى اللّه عليه و آله با شنيدن اين سخن ، غضبناك شد و به عايشه خطاب كرد و فرمود: 

اى حُميراء! آرام و ساكت باش ، چرا كه خداوند متعال ، زن پر محبّت و صاحب فرزند را ميمون و مبارك گردانيده است .

و خديجه نيز از همان جمله زنانى مى باشد، كه رحمت و فيض خداوند متعال ، شامل حالش گشته و تاكنون براى من چند فرزند آورده است .

و اى عايشه ! تو از جمله كسانى هستى كه خداوند تو را عقيم و ناتوان از زايمان قرار داده است .(13)

 

دلسوزى دختر براى پدر

حضرت امام علىّ بن موسى الرّضا به نقل از پدران بزرگوارش عليهم السلام حكايت فرمايد:

روزى اميرالمؤ منين علىّ عليه السلام فرمود: زمانى كه در كنار پيامبر اسلام صلّلى اللّه عليه و آله ، به همراه ديگر اصحاب مشغول كَندن خندق بوديم ، فاطمه زهراء سلام اللّه عليها بر ما وارد شد و قطعه نانى را كه همراهش بود، تقديم پدرش پيامبر خدا كرد.

پيغمبر خدا صلّلى اللّه عليه و آله خطاب به دخترش كرد و فرمود: اين نان را از كجا آورده اى ؟

فاطمه زهراء سلام اللّه عليها اظهار داشت : مقدارى نان پخته ام ، يك قرص نان را سهم حسن و حسين كنار گذاشتم و اين مقدار را هم براى شما آورده ام .

رسول خدا صلّلى اللّه عليه و آله فرمود: اى فاطمه ! اين اوّلين طعامى است كه پس از سه روز داخل شكم پدرت مى شود.(14)

شادمانى ملائكه از قضاوت حضرت زهراء سلام اللّه عليها

امام حسن عسكرى عليه السلام حكايت فرمود:
روزى دو نفر زن همسايه ، كه يكى از آن دو نفر از دوستان وشيعيان اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام و ديگرى از مخالفين و از دشمنان ايشان بود، بر سر مسئله اى از مسائل دين با يكديگر اختلاف ونزاع پيدا كردند؛ و چون به توافق نرسيدند، جهت رفع اختلاف وروشن شدن حقيقت نزد فاطمه زهراء سلام اللّه عليها شرف حضور يافتند.

حضرت زهراء سلام اللّه عليها پس از توجّه به سخنان دو طرف و شنيدن استدلال هر دو نفر، حقّ را با زن شيعه دانست و استدلال و محاجّه او را تشريح نمود،

و او چون بر رقيب مخالف خود تسلّط يافت ، شادمان و خوشحال گرديد.

و امّا زن مخالف چون دليلى بر حقّانيت خود نداشت تسليم شد و ساكت ماند.

پس از آن ، حضرت زهراء سلام اللّه عليها خطاب به زن شيعه كرد و فرمود: همانا ملائكه به جهت پيروزى و شادمانى تو، شادمان گرديدند و شيطان بسيار غمگين و محزون گشت .

امام حسن عسكرى عليه السلام در ادامه فرمايش خود افزود: در اين هنگام ، خداوند متعال به ملائكه خطاب نمود و فرمود:

اى ملائكه ! اكنون چون فاطمه زهراء، گشايشى براى اين زن باايمان به وجود آورد و او را شادمان و مسرور نمود؛ پس درجات او را در بهشت چندين برابر افزايش دهيد.

و به بركت اين روز، هركس كه براى بنده ضعيفى از بندگان من گشايشى ايجاد كند، ترفيع درجات عاليه ، در بهشت برايش ثبت و محسوب كنيد.(15)

قرائت قرآن و گردش سنگ آسياب

حضرت جواد الا ئمّه ، امام محمّد تقى صلوات اللّه عليه حكايت فرمايد:
روزى پيامبر اسلام صلّلى اللّه عليه و آله توسّط سلمان فارسى رضوان اللّه تعالى عليه پيامى براى حضرت فاطمه زهراء سلام اللّه عليها فرستاد.

سلمان گويد: همين كه جلوى درب منزل آن مخدّره رسيدم ، ايستادم و سلام كردم ؛ سپس متوجّه شدم كه حضرت فاطمه زهراء سلام اللّه عليها مشغول قرائت قرآن است و آهسته آيات قرآن را بر لب زمزمه مى نمايد.
و ديدم كه سنگ آسياب بدون آن كه دست حضرت روى آن باشد، در حال چرخش و دور زدن است و كسى را نزد حضرتش نيافتم .

برگشتم نزد رسول خدا صلّلى اللّه عليه و آله و عرضه داشتم : يا رسول اللّه ! جريان مهمّ و عظيمى را مشاهده كردم !!

حضرت فرمود: آنچه را ديدى بيان كن ؟
گفتم : همين كه جلوى درب منزل دخترت ، فاطمه سلام اللّه عليها رسيدم و سلام كردم ، متوجّه شدم كه وى آهسته قرآن مى خواند و سنگ آسياب مى چرخيد و كسى را هم نزد او نيافتم .

پس حضرت رسول صلّلى اللّه عليه و آله تبسّمى نمود و اظهار داشت : اى سلمان ! خداوند قلب دخترم ، فاطمه را سرشار از ايمان نموده است ، او تمام وجودش ايمان و يقين مى باشد و غرق در طاعت و عبادت پروردگار گشته بود.

لذا خداوند متعال فرشته اى را به نام روفائيل رحمت فرستاده است تا وى را كمك نمايد.

و همان فرشته بوده است كه سنگ آسياب را براى دخترم فاطمه ، مى چرخانيده است .

و سپس افزود: بدان كه خداوند مهربان تمام امور دنيا و آخرت فاطمه را كفايت خواهد نمود.(16)

سه همسر ميهمان و خرماى بى هسته

عبداللّه فرزند سلمان فارسى از قول پدرش حكايت نمايد:
پس از گذشت ده روز از رحلت رسول خدا صلّلى اللّه عليه و آله ، از منزل خارج شدم و در مسير راه ، اميرالمؤ منين علىّ بن اءبى طالب عليه السلام مرا ديد وفرمود:

اى سلمان ! تو بر ما جفا و بى انصافى كردى .

عرض كردم : يا اميرالمؤ منين ! كسى مثل من ، بر شما جفا نخواهد كرد، ناراحتى و اندوه من براى رحلت رسول اللّه صلّلى اللّه عليه و آله مانع شد كه بتوانم به ملاقات و زيارت شما موفّق شوم .

امام عليه السلام فرمود: اى سلمان ! همين امروز بيا به منزل حضرت فاطمه سلام اللّه عليها؛ چون او علاقه دارد تو را ببيند و مى خواهد كه تحفه و هديّه اى را از بهشت تقديم تو نمايد.

گفتم : آيا بعد از وفات رسول اللّه صلّلى اللّه عليه و آله ، فاطمه زهراء سلام اللّه عليها براى من تحفه بهشتى در نظر گرفته است ؟!

حضرت فرمود: بلى ، ديروز فراهم شده است .

پس من با سرعت روانه منزل آن بانوى جهان بشريّت گشتم ، هنگامى كه وارد منزل ايشان شدم حضرت را مشاهده كردم كه در گوشه اى نشسته و چادر كوتاهى بر سر خود افكنده است .

وقتى نگاه حضرت بر من افتاد، اظهار داشت : اى سلمان ! پس از وفات پدرم بر من جفا نمودى !

گفتم : اى حبيبه خدا! فردى چون من چگونه مى تواند بر شخصيّتى مثل شما جفا كند؟!

حضرت زهراء سلام اللّه عليها پس از آن فرمود:
آرام باش ، بنشين و در آنچه برايت مى گويم دقّت كن و بينديش .

روز گذشته در حالى كه درب منزل بسته بود، من در همين جا نشسته بودم و در غم و اندوه فرو رفته بودم .
ناگهان متوجّه شدم كه درب منزل باز شد و سه حوريّه بهشتى كه تاكنون فردى به زيبائى شكل آن ها نديده بودم با اندامى نمونه و بوى عطر دل انگيز عجيبى ، با لباس هاى عالى وارد شدند و من با ورود آن ها از جاى خود برخاستم ؛ و پس از خوش آمد گوئى به آنان ، اظهار داشتم : آيا شما از اهالى شهر مكّه يا مدينه هستيد؟

گفتند: ما اهل مكّه و مدينه و بلكه از اهل زمين نيستيم ، ما حورالعين مى باشيم و از دارالسّلام بهشت به عنوان ديدار با تو به اينجا آمده ايم .

پس من به يكى از ايشان كه فكر مى كردم از آن دو نفر ديگر بزرگ تر است گفتم : نام تو چيست ؟

در جواب پاسخ داد: من مقدوده هستم ؛ و چون علّت نامش را پرسيدم ، گفت : خداوند مرا براى مقداد، اءسود كندى آفريده است .

سپس به دوّمى گفتم : نام تو چيست ؟

گفت : ذرّه ؛ وقتى علّت آن را سؤ ال كردم ، جواب داد: من براى ابوذر غفارى آفريده شده ام .

و هنگامى كه نام نفر سوّم را جويا شدم ، گفت : سلمى هستم ، و چون از علّت آن پرسيدم ، اظهار داشت : من از براى سلمان فارسى مهيّا گشته ام .

و پس از آن مقدارى خرماى رطب كه بسيار خوش رنگ و لذيذ و خوش بو بود به من هديه دادند.

سپس حضرت زهراء سلام اللّه عليها فرمود: اى سلمان ! اين خرما را بگير و روزه خود را با آن افطار نما، و هسته آن را برايم بياور.

سلمان گفت : من رطب را از آن حضرت گرفتم و از خدمت ايشان خارج شدم و چون به هركس مرور كردم ، اظهار داشت : آيا با خود مِشك عطر همراه دارى ؟ و من مى گفتم : بلى .

و چون رطب را در دهان نهادم و روزه خود را با آن افطار نمودم هسته اى در آن نيافتم ، فرداى آن روز بر حضرت زهراء سلام اللّه عليها وارد شدم و عرض كردم : رطب بدون هسته بود!

فرمود: آرى ، درخت آن را خداوند در دارالسّلام بهشت ، كشت نموده است با كلام و دعائى كه پدرم رسول خدا آن را به من آموخته است تا هر صبح و شام بخوانم .

اظهار داشتم : اى سرورم ! آيا آن را به من تعليم مى نمائى ؟

حضرت فرمود: هرگاه خواستى تب و ناراحتى تو برطرف گردد، اين دعا را بخوان :

نُّورَ مِنَ النُّورِ، اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذى خَلَقَ النُّورَ مِنَ النُّورِ، وَ اءنْزَلَ النُّورَ عَلىَ الطُّورِ، فى كِتابٍ مَسْطُورٍ، فى رِقٍّ مَنْشُورٍ، بِقَدَرٍ مَقْدُورٍ، عَلى نَبىٍّ مَحْبُورٍ، اَلْحَمْدُلِلّهِ الّذى هُوَ بِالْعِزِّ مَذْكُورٌ، وَ بِالْفَخْرِ مَشْهُورٌ، وَ عَلىَ السَّراءِ وَ الضَّراءِ مَشْكُورٌ، وَ صَلَّى اللّهُ عَلى سَيِّدن ا مُحَمّدٍ وَ آلِهِ الطّاهِرينَ.))

سلمان فارسى گويد: من اين دعا را به بيش از هزار نفر از اءهالى مدينه و مكّه كه مبتلى به تب شديد بودند تعليم نمودم (17) و به بركت اين دعا و لطف خداوند، جملگى شفا يافتند.(18)

هر چيز را با هركس مگو و مخور

امام محمّد باقر عليه السلام حكايت فرموده است :
روزى رسول خدا صلّلى اللّه عليه و آله به منزل دخترش حضرت فاطمه زهراء سلام اللّه عليها وارد شد و چون مقدارى نشست خطاب به وى كرد و فرمود: دخترم ، فاطمه ! بلند شو و آن ظرف غذا را بياور.

همين كه آن ظرف غذا را آورد، ديدند كه داخل آن پر از آبگوشت داغ است و آماده خوردن مى باشد.

سپس رسول خدا، امام علىّ، حضرت زهراء و دو فرزندشان امام حسن و امام حسين صلوات اللّه عليهم از آن طعام ميل نمودند و باقى مانده آن را تا مدّت سيزده روز مرتّب مورد استفاده قرار مى دادند وليكن از آن غذا كاسته نمى شد.

تا آن كه روزى اُمّ ايمن ، امام حسين عليه السلام را ديد، كه مشغول خوردن غذاى پخته مى باشد، به ايشان گفت : اين نوع غذا را از كجا آورده اى ؟

حضرت فرمود: مدّت چند روزى است كه غذاى ما در منزل ، از همين خوراك مى باشد.

اُمّ ايمن به منزل حضرت زهراء سلام اللّه عليها وارد شد و گفت : اى فاطمه ! اگر امّ ايمن چيزى داشته باشد، براى شما هم است و در آن شريك مى باشيد؛ ولى اگر يك روز شما چيزى يافتيد، امّ ايمن از آن محروم خواهد بود؟!

حضرت فاطمه زهراء سلام اللّه عليها مقدارى از آن غذاى آبگوشت را كه هنوز تازه بود براى امّ ايمن آورد و او هم از آن طعام خورد و در همان روز ظرف غذا به پايان رسيد.

وقتى حضرت رسول صلّلى اللّه عليه و آله تشريف آورد و متوجّه شد كه غذا تمام شده است ، فرمود:
چنانچه از آن غذا به ديگرى نمى دادى پايان ناپذير بود و تمامى ما اهل بيت تا آخر از آن مى خورديم و باز هم باقى مى ماند.

سپس امام محمّد باقر عليه السلام فرمود: اكنون ظرف آن غذا نزد ما موجود است تا آن كه به دست امام زمان ، قائم آل محمّد صلوات اللّه عليهم اءجمعين خواهد رسيد.(19)

پايه تخت و انگشتر بهشتى

روزى حضرت فاطمه زهراء سلام اللّه عليها از پدر خود، رسول خدا صلّلى اللّه عليه و آله تقاضاى يك انگشتر نمود؟
پيامبر اسلام به دخترش فرمود: آيا مى خواهى تو را به چيزى كه از انگشتر بهتر است ، راهنمائى كنم ؟

هر موقع كه نماز شب را خواندى ، خواسته خود را از خداوند در خواست نما كه برآورده خواهد شد.

پس چون حضرت زهراء سلام اللّه عليها حاجت خود را از خداوند متعال طلب كرد، ندائى شنيد:

اى فاطمه ! آنچه مى خواستى برآورده شد و هم اكنون زير سجّاده جانماز مى باشد.

حضرت زهراء سلام اللّه عليها، سجّاده را بلند نمود و انگشترى از ياقوت زير آن بود؛ برداشت و بسيار خوشحال گشت و خوابيد.

در خواب ديد كه وارد بهشت شده است و سه ساختمان قصر زيبا، حضرت را جلب توجّه كرد؛ لذا سؤ ال نمود كه اين قصرها براى كيست ؟

پاسخ شنيد: براى فاطمه ، دختر محمّد صلّلى اللّه عليه و آله مى باشد، حضرت داخل يكى از آن قصرها شد كه بسيار مجهّز و زيبا بود، در اين ، بين چشمش به تختى افتاد كه سه پايه داشت ، سؤ ال نمود: چرا اين تخت سه پايه دارد؟

گفته شد: چون صاحبش از خداوند انگشترى خواست ؛ پس يكى از پايه هاى اين تخت براى او انگشترى ساخته شد.

چون صبح شد، حضور پدرش رسول خدا آمد و جريان خوابش را بيان نمود، حضرت رسول صلّلى اللّه عليه و آله فرمود: فاطمه جان ! دنيا براى شما و پيروان شما آفريده نشده است ؛ بلكه آخرت براى شماها خواهد بود و بهشت وعده گاه ما و شما مى باشد.

و سپس افزود: اين دنيا ارزشى ندارد، بى وفا و از بين رفتنى است و غرورآور و فريبنده خواهد بود.
هنگامى كه حضرت زهراء سلام اللّه عليها به منزل خويش آمد، آن انگشتر را زير جانمازش نهاد و از آن منصرف گرديد.

و چون شب فرا رسيد خوابيد، در خواب ديد كه وارد بهشت شده است و همين كه عبورش در آن قصر به همان تخت افتاد، ديد كه بر چهار پايه استوار گشته است ، وقتى علّت را جويا شد.

گفتند: صاحبش انگشتر را برگردانيد و تخت به همان حالت اوّليّه خود چهار پايه بازگشت .(20)

کاش کمی شرمنده می شدیم

سلام برادر شهیدم! نامت چه بود؟ یادم رفته است.
سلام مرا هم به حضرت روح‌الله برسان! 
برادر شهید من، خدا هنوز زنده است؟

خدایا!
ابراهیم را گفتی که عزیزترین فرزندش را قربانی کند، و او اسماعیل را مهیای قربان کرد....
هنگامیکه پدر کارد را به گلوی فرزندش نزدیک می کرد، ندا آمد دست نگه دار.
ابراهیم آزمایش خود را داد ولی اسماعیل هنوز به آن درجه تکامل نرسیده بود که قربان شود (استحقاق قربانی شود)

زمان زیادی گذشت، تا قربانی کاملی، که عزیزترین فرزندان آدم بود، بدرجه ارزش قربانی شدن رسید و در همان راه خدا قربانی شد و او حسیـــــــــــن بود.
خدایا تو به من دستور دادی که در راه تو قربانی شوم، فوراً اجابت کردم و مشتاقانه بسوی قربانگاهعشــــــــــق حرکت کردم.... اما تو میخواستی که این قربانی هر چه با شکوه تر باشد، لذا دوستانم را و فرزندانم را و عزیزترین کسانم را بقربانی پذیرفتی .... و مرا در آتش اشتیاق گذاشتی....

----------------------
پي نوشت :
- در جايي که يک فرانسوي اينگونه از خاک شلمچه تعريف و توصيف مي نمايد بايد براي
برخي از مخالفان و منتقدان بازديداز مناطق عملياتي ابراز تأسف نمود .
- راستي ما چقدر تحت تأثير خاک متبرک و معطر به قدوم و خون پاک شهيدان مناطق
عملياتي بويژه شلمچه قرار گرفته ايم و به اين موضوع اعتقاد داريم ؟
- اينجا را هم ببينيد ، فکر کنم ارزش خواندن را دارد .

هر چه کنی به خود کنی

یَأَیهَُّا النَّاسُ إِنَّمَا بَغْیُکُمْ عَلیَ أَنفُسِکُم 
(سوره مبارکه یونس آیه 23)

شاید تصور کسانی که بی‌باکانه در کوی و برزن شعار اسلامی را به عمد زیر پا می‌گذارند این باشد که با این کار می‌توانضرر و آسیبی به اسلام و جامعه اسلامی وارد کرد. 
قرآن کریم در این آیه خط بطلان بر چنین پنداری کشیده و تمام ضررهای آن کار را متوجه خود آن گناه‌گار می‌داند و می‌فرماید: 
ای مردم بدانید هر گونه ظلم و ستمی که مرتکب شوید و هر انحرافی که از حق پیدا کنید ضرر و زیانش دامن‌گیر خود شماست.
به فرموده حضرت آیت جوادی آملی هر کس هر کاری که می‌کند در محدوده خانه جان خود می‌کند. اگر گناه می‌کند درون این خانه چاهی کنده و آن را پُر از فاضلاب و نجاسات متعفن می‌کند و اگر عمل صالح انجام می‌دهد در حیاط این خانه باغچه‌ای پُر از گل‌های عطرآگین کاشته و پرورش می‌دهد. اما برای دیگرانی که از پشت دیوار این خانه عبور می‌کنند در نهایت دو تأثیر و حالت وجود دارد؛ یا بینی خود را گرفته و با قدری اذیت به سرعت عبور می‌کنند و یا لذتی برده و صاحب گل‌ها را دعا می‌کنند.
خدا به کسی ظلم نمی‌کند؛ اگر ظلمی هست ساخته و پرداخته خود ماست ؛ إِنَّ اللَّهَ لَا یَظْلِمُ النَّاسَ شَیًْا وَ لکنَّ النَّاسَ أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ(44- سوره مبارکه یونس)
این آیه بیانگر یکی از مهم‌ترین قوانین الهی است که با آن می‌توان سوالات فراوانی را مورد خداوند متعال پاسخ داد. بنابر این آیه اگر کاری مستند به خداوند متعال بود پس قطعاً مبرا از هر گونه ظلم و ستم است و اگر کاری در آن شائبه ستمگری بود بی شک چهره ظالمانه آن ربطی به خدا ندارد و این ناشی از خود بشر است. والدینی که دستورات شرع و توصیه‌های پزشکی را رعایت نمی‌کنند به ناچار می‌بایست رنج یک عمر فرزند معلول را تحمل کنند و انسان‌هایی که با بی تقوایی عذاب را خدا را به سوی خد سرازیر می‌کنند و آنان که با گناه به روح پاک الهی خود ستم می‌کنند و مانع کمال و سعادت او می شوند همه و همه مقصرانی هستند که باید خود را سرزنش کنند و ظلم خود کرده را به دیگری نسبت ندهند.

بالاتر از بهشت

وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تجَْرِی مِن تحَْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَ مَسَاکِنَ طَیِّبَةً فیِ جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوَانٌ مِّنَ اللَّهِ أَکْبرَُ ذَالِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ(72- توبه)
در این آیه پس از آنکه خداوند متعال مؤمنین را به بهشت و نعمت‌های فوق‌العاده آن وعده می‌دهد اشاره‌ای هم به پاداشی فراتر از بهشت می‌کند و آن را فوز عظیم می‌خواند.

علامه طباطبایی با استفاده از سیاق آیه، جمله « وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَکْبَرُ» را این‌گونه معنا می‌کند: خشنودی خدا از ایشان از همه این حرف‌ها بزرگ‌تر و ارزنده‌تر است.(1)
هیچ‌کس نمی‌تواند آن لذت معنوی و احساس روحانی را که به خاطر توجه رضایت و خشنودی خدا به یک انسان دست می‌دهد را توصیف کند و به گفته بعضی از مفسران حتی گوشه‌ای از این لذت روحانی از تمام بهشت و نعمت‌های گوناگون و بی‌پایانش، برتر و بالاتر است؛ البته ما هیچ یک از نعمت‌های جهان دیگر را نمی‌توانیم در این قفس دنیا و زندگانی محدودش، در فکر خود ترسیم کنیم، تا چه رسد به این نعمت بزرگ روحانی و معنوی.‌(2)


(1) المیزان ج9 ص339
(2) نمونه ج8 ص39

سرنوشت انسان به دست و اختیار خودش رقم می‌خورد

أَنَّ اللَّهَ لَمْ یَکُ مُغَیرًِّا نِّعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلیَ‌ قَوْمٍ حَتیَ‌ یُغَیرُِّواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَ أَنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ(53- انفال)
نعمتی را که خداوند به جامعه و ملتی عطا می‌کند کم یا نابود نمی‌کند مگر آنکه خود قدرش ندانند و آن را از دست بدهند.

به تعبیر دیگر فیض خدا بیکران و همگانی است ولی به تناسب شایستگی‌ها و لیاقت‌ها به مردم می‌رسد. در ابتدا خدانعمت‌های مادی و معنوی خویش را به تمام ملت‌ها عطا می‌کند؛ چنانچه آن‌ها نعمت‌های الهی را وسیله‌ای برای تکامل خویش ساختند و از آن در مسیر حق مدد گرفتند و شکر آن را که همان استفاده صحیح است بجا آوردند؛ نعمتش را پایدار بلکه افزون می‌سازد؛ اما هنگامی که این مواهب وسیله‌ای برای طغیان و سرکشی و ظلم و تبعیض و ناسپاسی و غرور و آلودگی گردد در این هنگام نعمت‌ها را می‌گیرد و یا آن را تبدیل به بلا و مصیبت می‌کند؛ بنابراین دگرگونی نعمت‌ها همواره از ناحیه ماست و گرنه مواهب الهی از بین رفتنی نیستند

انتظار بنده این بود که اقبال بیشتری به این بحثها بشود، دوستان عزیز این مباحث را باید دنبال کرد تا بابی از معرفت نفس بر روی انسان باز شود.
اساتیدی که اکنون در انجمن اخلاق قلم می زنند، به طور میانگین بیش از 15 سال تخصصا در مباحث مربوط به خود،پای درس اساتید زانو زده اند،حقیقتا عمری را در این راه گذاشته اند و اکنون عاشق بیان معارف برای مردم عزیز هستند.
عزیزان یک درد دل خدمت شما بکنم شاید مفید باشد.
دوستان طلبه زیادی را می شناسم که هنگام فرا رسیدن ایام تبلیغی،با همه زحماتی که در سالهای تحصیل کشیده اند و مطالب خوبی در سینه دارند،تمایل چندانی به تبلیغ رفتن ندارند،چرا؟
چون اکثری مردم دنبال کسی هستند که صدای خوبی داشته باشد و بیشتر روضه بخواند،خیلی دنبال معارف نیستند.
البته همه اینگونه نیستند،ولی این مطلب معظل بسیاری از دوستانی است که از موهبت صدای خوب برخوردار نیستند.
این مطلب را در اینجا گفتم،زیرا از اقبال کم رنگ عزیزان نسبت به معارفی که ثمره اش قرب معنوی است مکدر می شوم.
خداوند همه عزیزان را به لطف خودش به حق و حقیقت رهنمون شود.

اگر در مورد این پست مطلبی بود به صورت خصوصی با بنده مطرح بفرمائید تا نظم تاپیک بهم نخورد.ممنون

با سلام و عرض ادب و احترام فراوان!
تاملّات!(آنچه حین مطالعه به ذهنم رسید)
1.دانستیم:قوه باصره از حواس ظاهری است که جزء قوای مدرکه حیوانی نفس ناطقه است .مثل مطالبی که درباره قوه نامیه و مثلا هاضمه و... گفته شد.اما درباره چشم وارد جزئیات و تشریح عضو چشم هم شدیم در صورتی که قبلا از بیان ملاصدرا نیز تاکید کردیم نفس چیزی غیر از این قوای ظاهری است،پس چه لزومی به تشریح چشم تااین سطح بود؟چرا مثل قبلی ها به بیان کلی اکتفا نشد؟آیا استفاده خاصی قرار است از این مطلب شود؟ 

2.فرمودید:
"طبقه پنجم «شبكيّه» است كه حاوی رطوبت زجاجيّه و جليديّه از پشت و حاوی رطوبت عنكبوتيّه از جلو است"
که اگر شاگرد با دقتی بوده باشم ،فکر می کنم اشتباه تایپی است چون گفتیم عنکبوتیه پرده است و چشم تنها سه رطوبت دارد!(البته اگر تائید بفرمائید؟)
دلیل اینکه این موضوع به نظرم مهم آمد از این سوال سرچشمه می گرفت که رطوبت ها با پرده ها چه تفاوتی دارند؟دقیقا تفاوتشان همان معنای لغویشان است؟یعنی یکی رطوبت است و یکی پرده(مثلا قرنیه را در عمل جراحی برش می دهند و برمی دارند و دوباره می گذارند اما رطوبت را نمی شود برداشت) 
با تشکر و دعای خیر برای استاد ارجمندمان جناب اویس.
"اللهم عجل لولیک الفرج"

خوب است بدانید از عجائب خلقت، وجود هفت پرده و سه رطوبت در چشم است، یعني هر چشمي مركب از ده جزء مي‌باشد.
آن سه رطوبت عبارتند از: رطوبت بيضيّه، رطوبت جليديّه، رطوبت زجاجيه. و آن هفت پرده عبارتند از: صلبيّه، مشيميه، شبكيّه، عنكبوتيه، عنبيّه، قرنيه و ملتحمه، كه اين طبقات هفتگانه و آن رطوبات سه‌گانه از دير باز در نظم و نثرِ ارباب قلم مشاهده مي‌شده است، چنان كه شاعر گفته است:
كرد آفريدگـار تعـالي از صنـع خويش
چشمـت به هفـت پرده و سه آب منقسم
صلب و مشيمه شبكيه، زجاجيه و جليد
پس عنكبوت و بيض و عنب قرن و ملتحم
و نيز حافظ شيرين سخن گفته:
اشـك حـرم نشين نهـانخانه مرا 
زانسوي هفت پرده به بازار مي‌كشي

و اما توضيح هر يك از رطوبات سه‌گانه:
رطوبت بيضيّه رطوبتي است صاف كه در سفيدي و صفا و قوام همانند سفيدة تخم مرغ است و بعد از عنبيّه و پيش از عنكبوتيّه قرار دارد. 
فايدة خلقتش این است كه مانع رسیدن نورهاي قوي به چشم می شود تا گرمي و نور بسيار, دفعةً به رطوبت جليديّه نرسد، بلكه به تدريج بدان برسد تا باعث اذيت و خشك شدن آن نگردد و نيز رطوبت بيضيّه مانع رسيدن رطوبت جليديّه به پردة عنبيّه و مانع صدمه عنبيّه از سفتی و خشونت جليديّه است.
رطوبت جليديّه رطوبتي است صافي که از سفیدی و نورانیت شبيه تگرگ و به شکل عدس, دو طرفش برآمده است و نيز در صفا و صیقلی بودن و شكل شبيه به شبنم منجمد است ، لذا از آن جهت كه شبيه تگرگ است آن را رطوبت برديّه(برد به معنی سرما) و از آن جهت كه شبيه شبنم منجمد است آن را رطوبت جليديّه خوانده‌اند. 
جليديّه ميان دو رطوبت بيضيّه و زجاجيّه واقع است و فائده بودنِ آن در وسط، شرافت و رياست آن است، زيرا كه روح قوه باصره بالذات بدان تعلق دارد و اين كه تمامی اجزاي چشم براي خدمت و حفاظت آن مخلوق شده‌اند و همگي سپری برای آ‌نند.
بعد از رطوبت جليديّه رطوبت زجاجيّه است كه در صفا و غلظت و استحکام شبيه شيشة ذوب شده است و داراي رنگي سفيد اندك مايل به سرخي و مشتمل بر نصفِ زيرين جليديّه مي‌باشد و بعضي آن را مادة سريشيِ شفاف وصف كرده‌اند. 
فايدة خلقت آن رسانيدن غذا است به جليديّه، زيرا تبدیل خون به جليديّه به طور دفعي ممكن نيست پس نياز به وجود شی متوسطي است ميان جليديّه و خون، كه آن زجاجيّه مي‌باشد.

فرمودید:"طحال محل ریزش فضولاتی است که بسیار تند و تیز و ترش مزه می باشد اگر کبد لامسه داشت از ریزش این اخلاط در آن، دچار ناراحتی می شد. "

فرمایش شما کاملا درست است رشته عصبهایی که در جای جای بدن فرش شده اند آلت ادراک قوه لامسه هستند و با اینکه خود قوه لامسه از قوای نفس است ولی بدون این آلت نمیتواند کار انجام دهد اما توجه داشته باشید که رشته های عصبی در اکثر اعضا حتی در اعضایی چون طحال و کلیه نیز تنیده و انتشار یافته اند منتهی به جهت ضعیف بودن رشته عای عصبی در این مواضع، حس لامسه ای هم در این اعضا وجود ندارد. پس اینکه فرمودید «هرکجا که عصب دارد لامسه هست وهر کجا که عصبی نیست لامسه ای نیست» به طور مطلق صحیح نمی باشد زیرا اعضایی هستند که رشته های عصبی در آنها وجود دارد اما به جهت ضعف این رشته ها لامسه وجود ندارد.
در مورد قوه لامسه نیز باید بگویم که تعریفی که حکما و اطبایی چون جناب بوعلی سینا و زکریای رازی در کتابهایشان از این قوه ارائه میدهند بسیار گسترده تر از اصطلاح قوه لامسه ای است که امروزه صرفا در سطح پوست ظاهری بدن، بدان اطلاق می شود یعنی اصطلاح اطبای سنتی در مورد لامسه مربوط به ادراک و احساس تمامی اعضا و جوارح ظاهری و باطنی می شود.
اما اینکه گفتیم «طحال از جمله اعضایی است که لامسه ندارد و این را نشانه ای از حکمت الهی دانسته ایم که به جهت ریخته شدن فضولات حاد و تند و تیزی می بایست لامسه نداشته باشد تا ادراک امور ناملایم نکند و موجب اذیت شخص نشود» نیز مطلبی است که حکما و اطبای سنتی در کتابهایشان بدان تصریح کرده اند. 
و باید توجه داشت اینکه می گوئیم فضولات تند و تیز و ترش مزه ای در این عضو ریخته می شود مرادمان این است که ترشی و تیزی زیاد این فضولات در صورت وجود لامسه در این عضو، موجب گزش و سوزش بسیاری در طحال می شود که اگر این عضو لامسه داشت احساس گزش و سوزش درد و ناراحتی زیادی را برای شخص فراهم میکند.

اولین قوه از قوای ظاهری حیوانی قوه لامسه است «لامسه» کلمه ای عربی است که در فارسی به همین قوه «پرواس» می گویند. و مراد از آن، قوه‌اي است كه به واسطه اعصاب در تمامی پوست و بيشتر گوشتهای بدن پخش شده است،و به واسطة آن از فرق سر تا پنجة پا، همه اعضا و جوارح، از كيفياتِ گوناگون، اعم از اموری که موجب لذت انسان و حیوان است و یا اموری که موجب نفرت و انزجار انسان و حیوان می شوند، متأثّر مي‌گردند.
وجودِ لامسه براي حيوان، و بالطبع برای انسان، ضروري است همان طور كه وجود قوه غاذيه براي گیاهان ضروري بود. لذا حيوان بدون لامسه حيوان نمي‌گردد. به همين خاطر چه بسا با نبودن ساير قوا، حيوانيت باقي بماند اما با فقدان لامسه حيوان لحظه‌اي باقي نخواهد ماند، زيرا مزاجی که در حيوان موجود است از كيفياتی تحقق می یابد که قابل لمس می باشند و فساد مزاج نیز وابسته به اختلال همان كيفيات مي‌باشد، پس براي حفظ آن مزاج و دوری از كيفيات نامطلوب، حیوان بايد قوه ای داشته باشد که کیفیات فاسد و نامطلوب را ادراك نماید و آن ادراك، بواسطه قوه لامسه صورت مي‌گيرد و این قوه در همة اعضا انتشار يافته و حكمت الهي بر آن است كه هيچ حيواني از آن خالي نباشد. لذا قوه لامسه را پيش قراول نفس خوانده‌اند، بدين جهت كه حیوان بواسطه آن قوه امور فاسد را دفع و امور نافع را جذب مي‌كند، به عبارت ديگر لامسه ديدبان نفس است كه به واسطه حیوان و انسان از گرما و سرما و رطوبت و خشکی و زبری شدید دوري مي جوید

در ادامه مطالبی که در شناخت قوای نفس انسانی تقدیم محضرتان نمودیم گوئیم که تا کنون به اجمال توضیحاتی را پیرامون قوای غاذیه و زیر مجموعه آن که جاذبه و ماسکه و هاضمه و دافعه بود و نیز مطالبی را پیرامون نامیه به عنوان دو قوه از قوای نباتی خدمتتان تقدیم نمودیم. در ادامه به ذکر سومین قوه و اخرین قوه از قوای نباتی به نام قوه مولده می پردازیم.
قوه مولده در انسان دو نوع است؛
يك نوع آن قوه ای است که بخشی از ماده غذايي را كه زن و مرد مصرف كرده‌اند را تبدیل به منی میکند تا از آن ماده، شخص ديگری از همان نوع انسان پديد آید. قوه ای را که در نفس وظیفه اش تبدیل ماده غذایی به منی است را «مولّده» يا «مغيّره اولي» می گويند. 
اما نوع ديگر مولّده در مني، وظیفه اش این است که که در ماده منی به حسب هر عضوي از اعضای بدن انسانی مزاج و قوه ای خاص ترتيب مي‌دهد، يعني مثلاً براي هر يك از عصبها و استخوانها و شريانات مزاجي كه مناسب بدانهاست قرار مي‌دهد که در اين هنگام به اين قوه «مصوّره طابعه» (به معني نقشبند و صورتگر) يا «مغيره ثانيه» گويند. 
نكته‌اي مهم اين است كه «مصوّرة طابعه» در اين جا غير از قوه دیگر در نفس به نام «مصوّره» است كه مراد از آن مصوره چنان که بعدا خواهیم گفت قوه خیال است. 
حکما و اطبایی چون جناب بوعلی سینا و زکریای رازی معتقدند كه خميرة اصلي «منی» از مغز سر پديد مي‌آيد، سپس مادة توليد شده از دو رگِ پشت گردن به نخاع رفته و از آن جا به «كليه» وارد مي‌شود و بعد از «كليه» به «مثانه» مي‌رود. در اين مسير تمامي اعضاء، مقداري از آن مواد غذايي را كه تبديل به عضو خود كرده‌اند، به اين خميرة مني داده و با آن در مي‌آميزند. آميختة آن خميره با مواد غذاييِ تك تك اعضاء در مثانه تبديل به مادة مني مي‌شود و لذا مني قابليت تبديل شدن به همة اعضاء را دارد، چرا كه تمامي اعضا براي ساختن آن دخالت داشته‌اند، لذا همين امر باعث شده كه پس از خروج مني، كل اعضاء احساس ضعف و سستي كنند.