قبلا از قول خانم نیكى كدى مورخ آمریكایى، گفتیم كه به زعم ایشان، «عدم تقسیم درآمدها كه به نحو آشكار و گسترده‏اى غیر عادلانه بود احتمالا بیشتر به نارضایى رو به رشد مردم دامن مى‏زد تا عامل استاندارى كه در غرب گفته مى‏شود، یعنى صنعتى كردن سریع جامعه ایران توسط رژیم‏» ،(3)اما اكنون مى‏خواهیم بر این گفته ایشان بیفزایم كه از نظر ما، و بسیارى دیگر از تحلیلگران اوضاع ایران در زمان پهلوى، اگر استبداد مطلق سیاسى و از آن بدتر، روحیه اسلام ستیزى رضاخان و پسرش محمد رضا وجود نمى‏داشت‏شاید هرگز در ایران، انقلابى بوقوع نمى‏پیوست. چون در این زمینه سردمداران ایرانى انقلاب، و بویژه شخص امام خمینى (ره) رهبر كبیر انقلاب، به تفصیل سخن گفته‏اند اجازه بفرمایید بسط مقال را صرفا از زبان محققین و اندیشمندان خارجى دنبال كنیم تا شائبه دفاع یكجانبه از ناحیه‏طرفداران انقلاب در ذهن كسى بوجود نیاید و از ناحیه طرفداران احتمالى رژیم گذشته نیز به تعصب و زیاده روى متهم نشویم. تقریبا همه نویسندگان خارجى انقلاب، بلا استثناء، وجود سركوب و اختناق شدید سیاسى در دوران شاه را به صراحت مورد تاكید قرار داده‏اند.(4)

همچنین آنان به تفصیل از دو پدیده شوم شكنجه (5)و زیر پا گذاشتن مستمر حقوق بشر (6)سخن به میان آورده‏اند. البته شخص شاه، تا آخرین روزهاى حیات خویش، وجود هرگونه شكنجه در دوران حكومتش را نفى مى‏كرد (7)، اما این ادعاى بى پایه‏اى است كه از ناحیه هیچ فرد عاقلى قابل پذیرش نیست، چرا كه علاوه بر صدها و هزاران نمونه شاهد عینى بر این قضیه كه خیلى از آنها هنوز هم در قید حیات مى‏باشند، از جمله راقم این سطور كه در سالهاى دهه 1350 شمسى در زندان كمیته شاهد این مطلب بوده‏ام، گستردگى مطلب در حدى بود كه حتى حامیان خارجى و داخلى شاه و دربار پهلوى نیز حقیقتا قادر به كتمان آن نبودند.(8)

در مورد نیات و عملكرد دینى - مذهبى رژیم پهلوى، اعم از دوران حكومت پهلوى پدر و یا پسر، نیز وضع تقریبا بهمین منوال است. بدین معنا كه همه ناظران و پژوهشگران خارجى بر مقاصد ایشان در زمینه اسلام زدایى (9)و مخالفت جدى با نهادهاى دینى - مذهبى جامعه مهر تایید زده‏اند (10)مطلى، كه از فرط آشكار بودن، تلویحا مورد تایید شخص شاه نیز قرار گرفته است.(11)

هر چند براى كسانى كه با تاریخ معاصر ایران در دوران پهلوى و بخصوص تاریخ انقلاب از پانزدهم خرداد 1342 به اینطرف تا حدودى آشنا هستند بیان علل و عوامل مذهبى انقلاب اسلامى ایران ممكن است تكرارى و ملالت آور بنماید، از آنجائیكه یقینا بخش عمده‏اى از خوانندگان این مقالات را نسل جوان و معاصر میهن اسلامى تشكیل خواهند داد كه به اقتضاى سن و جوانى در كوران اقدامات ضد مذهبى پهلوى‏ها - پدر و پسر - نبوده‏اند، و مسلما چیزى از واقعه مسجد گوهرشاد، كشف حجاب، حمله به صحن مقدس حضرت معصومه (س) در قم در زمان رضاخان، و یا واقعه 15 خرداد و حمله به مدرسه فیضیه قم در زمان محمد رضا و یا برگزارى جشن تولد زرتشت در دربار پهلوى در ظهر رمضان را در یاد و خاطره خویش ندارند، شاید تكرار مختصر بعضى از این حوادث - آن هم صرفا به استناد منابع خارجى كه ما را در مظان اتهام مبالغه و زیاده گویى قرار ندهد، خالى از پند و عبرت نباشد. چنانچه مى‏دانیم شاه عادت داشت علماى مذهبى را «مرتجع‏» و مبارزه اسلامى را «ارتجاع سیاه‏» بخواند و ادعا كند كه این «ارتجاع سیاه‏» با «ارتجاع سرخ‏» - كه منظورش همان كمونیستها بود - همدست و همداستان شده تا جلوى نوسازیهاى او را بگیرد.(12)

اتهامى كه از بس تكرار شده بود مورد توجه و بیان ناظران خارجى اوضاع آن روز ایران نیز قرار گرفته بود.(13)

از همین جهت هم آیت الله العظمى خمینى كه در آن زمان عملا رهبرى نهضت دینى مبارزه بر علیه شاه را در دست داشت‏به مناسبتهاى مختلف مكررا مى‏فرمود:

«ما مخالف هیچگونه پیشرفت و یا نوسازى جامعه نیستیم، بلكه مخالف استبداد سیاسى، شكنجه و قتل و اعدامها مى‏باشیم‏» .(14)

و یا اینكه، «ما به دنبال آزادى، دموكراسى، و اجراى واقعى قانون اساسى هستیم و از این جهت است كه ما را مرتجعین سیاه مى‏خوانند» . (15)

و یا اینكه، «ما مخالف استعمار هستیم و نه مخالف تمدن‏» .(16)

اما این اتهام بى اساس نه تنها در داخل ایران چندان كسانى را گول نمى‏زد، بلكه خارجیان نیز با امام خمینى همداستان بودند و جملگى در آثار خویش اینگونه اقدامات ضد مذهبى شاه را نكوهش مى‏كردند. چنانچه میكائیل فیشر، محقق آمریكایى كه آثار متعددى را در زمینه انقلاب ایران به رشته تحریر در آورده، مى‏نویسد:

«مخالفت مذهبى مردم با حكومت صرفا تمسك متعصبانه آنها به یك سلسله اصول و عقاید قدیمى مردم به گذشته‏ها نبود - آن طورى كه شاه مى‏خواست‏به همگان بقبولاند - و بلكه در این مخالفت‏حرفها و مطالب منطقى بسیارى خوابیده بود» .(17)

نویسندگان خارجى نیز به نوبه خود، رویدادهاى ضد مذهبى چون حمله رضا شاه به مسجد گوهر شاد و در نتیجه كشتار صدها نفر از مردم بى دفاع و بیگناه،(18)غیر قانونى اعلام كردن حجاب توسط حكومت رضاشاه و در نتیجه كشف حجاب در ایران پس از اینكه اینكار توسط‏آتا تورك در تركیه انجام شده بود، (19)و بسیارى مخالفتهاى دیگر با علماى دینى و سنتهاى مذهبى را مورد توجه قرار داده‏اند،(20)بطوریكه اكثر ایشان معتقدند رضا شاه فردى به غایت ضد آخوند بود كه بى میلى خویش را از طایفه وحانیت‏بهیچوجه كتمان نمى‏كرد.(21)

در زمان حكومت پهلوى پسر نیز وضع بهیچوجه از گذشته بهتر نبود. او كه مثل پدر، بشدت مخالف اسلام و روحانیت‏بود (22)و در این راه افراد خارجى و یا اقلیتهاى مذهبى و بویژه بهائیان را بر هموطنان مسلمان خویش ترجیح مى‏داد،(23)در زمان كومت‏خویش فشار زیادى بر مدارس علوم دینى وارد ساخته (24)، بمنظور تضعیف سابقه دینى جامعه و جشنهاى مهمل و پر هزینه دو هزار و پانصدمین سال شاهنشاهى را علم كرده،(25)و از همه بدتر اینكه در كمال كژ فهمى و بى توجهى تقویم اسلامى ملى ایرانیان را كه بر مبدا هجرى شمسى قرار داشت‏به مبداى موهومى - زمان سلطنت كوروش كبیر پادشاه هخامنشى بر ایران كه تاریخ دقیق آن بهیچوجه معلوم نیست - برگردانید. كارى كه بنا بر سخن آنتونى پارسونز، اقدام نامعقول و سبكسرانه دیگرى علیه معتقدات مذهبى مردم ایران زمین بود.(26)

و چنان ناپخته و نسنجیده بود كه تقریبا همه مردم را مجاب ساخت كه شاه در صدد ریشه كن كردن اسلام مى‏باشد.(27)

آبراهامیان مى‏نویسد:

«در دوران معاصر، كمتر رژیمى در سر تا سر عالم تا آن حد احمق بوده است كه تقویم مذهبى مردم خویش را به دور افكند» .(28)

پى‏نوشت‏ها:

1. آبراهامیان، ایران: در فاصله دو انقلاب، ص 427.

Harvard Universituy Press, 1980, p . 190 2 .Fischer, MichaelM ., Iran : From ReligiousDispute to Revoluton,

3. كدى: ریشه‏هاى انقلاب، متن انگلیسى، ص 177.

4. فیشر، كتاب سابق الذكر، ص 5، نیكى كدى، ریشه‏ها. . . ، صص 94، 98، 143، آبراهامیان، ایران. . . ص 138، و غیره.

5. كدى، كتاب فوق الذكر، ص 94، آنتونى پارسونز، كتاب سابق الذكر، صص 31 به بعد.

6. نگاه كنید به گزارش سال 1975 سازمان عفو بین المللى، و یا پارسونز، كتاب سابق، ص 3.

7. Pahlavi, Mohammad Roz, Answer to Histoty, Stein and DayPublishers,1980.p.20.

8. مثلا نگاه كنید به كتاب پارسونز، ص 31 به بعد، كتاب پرویز راجى، خاطرات. . . ، 45، 58، و غیره.

9. به عنوان نمونه نگاه كنید به كتاب سابق الذكر كدى، ریشه‏هاى. . . ، ص 94.

10. نگاه كنید به فیشر، كتاب سابق الذكر، ص 90، سولیوان، ماموریت در ایران، متن انگلیسى، ص 90، نیكى كدى، كتاب سابق، ص 1.

11. محمد رضا پهلوى، پاسخ به تاریخ، نسخه انگلیسى، صص 42، 50، 56، و غیره.

12. نگاه كنید: به پرویز راجى، خاطرات آخرین. . . ، ص 163، محمد رضا پهلوى، پاسخ به تاریخ، ص 103.

13. آنتونى پارسونز، غرور و سقوط، ص 25.

14. نگاه كنید به صحیفه نور، جلد 1، صص 68- 67.

15. همان، صص 72، 70.

16. همان، ص 76.

17. فیشر، از منازعه مذهبى. . . ، ص 9.

18. آبراهامیان، ایران: در فاصله دو انقلاب، ص 152.

19. كدى، ریشه. . . ص 108.

20. پارسونز، كتاب سابق الذكر: ص 54، آبراهامیان، كتاب سابق، صص 140 به بعد.

21. علاوه بر منابع قبلى نگاه كنید به كدى ریشه. . . ص 6، پاسخ به تاریخ، ص 55، طاهرى، روح خدا، ص 82، و آبراهامیان، ص 135.

22. هر چند كه بظاهر این مخالفت‏خود را كتمان مى‏كرد، چنانچه در كتاب پاسخ به تاریخ، ص 55، 57، 143 و غیره مدعى مى‏شود.

23. كدى، ریشه. . . ، ص 342.

24. فیشر، كتاب فوق الذكر، صص 9 به بعد.

25. كدى، ریشه. . . ، ص 241.

26. پارسونز، كتاب سابق الذكر، ص 64.

27. كدى، ریشه. . . ، ص 241.

28. آبراهامیان، ایران. . . ص 444.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: