به طور معمول، همه ما برای تدابیر مسائل اقتصادی خانه و خانواده، با دو مسئله سر و کار داریم:

• درآمدها
• هزینه ها

همه اعضای خانواده، یک سلسله خواسته ها و نیازهایی دارند که پایان ناپذیرند، و تصور می کنند که  برای برآورده کردن این خواسته ها باید درآمد بیشتری کسب کنند.  ولی کمتر به این مساله توجه می کنند که در هزینه های زندگی هم،  باید تدابیر خاصی را در نظر بگیرند تا کنترل اقتصاد خانواده برایشان میسر گردد. 

باید توجه داشته باشیم که؛  "هزینه کردن" یک سلسله اصول و قوانینی دارد که اگر رعایت شود، افراد یک خانوادهدر امر تامین مادی موفق تر خواهند بود.

هرگز فراموش نکنیم که؛

*مسئله اقتصاد در خانواده و اجتماع، به طور حتم نیاز به آموزش و یادگیری دارد*

ولی متاسفانه بسیاری از  افراد ، توجهی به یادگرفتن این مهارتها (شیوه های مدیریت اقتصادی و چگونه خرج کردن) ندارند و همین عدم مهارت آموزی های اقتصادی،  سبب می شود که اغلب خانواده ها، تنها راه حل مشکلات اقتصادی شان  را در به دست آوردن ثروت بیشتر بدانند.

مولا علی (علیه السلام) در این مورد تعبیری دارند که می فرمایند:

«التَّدْبیرُ نِصْـفُ الْمَعُونَـةِ؛ تدبیر داشتن، خود نصف هزینه هاست».

اگر افراد در مسائل اقتصادی اهل فکر و تدبیر بوده و در این زمینه آموزش ببینند و به آن عمل کنند؛ این مسئله خود ، معادل نصف هزینه هاست!!! یعنی خیلی خوب و به راحتی می توانند هزینه های زندگی خود را مدیریت کنند.

فکر اقتصادی داشتن و به روشهای اقتصادی مسلط بودن مسئله فوق العاده با اهمیتی است. باید باید باید، برای کنترل خانواده سعادتمند آنرا بیاموزیم.

حضرت علی (علیه السلام) در روایتی دیگر می فرمایند：

«اذا ارادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً الْهَمَهُ الْاقْتِصادَ وَ حُسْنَ التَّدْبیرِ وَ جَنَّبَهُ سُوءَ التَّدْبیرِ وَ الْاسْرافَ؛ اگر خداوند خیر بنده ای را بخواهد، به او الهام می کند که به سراغ میانه روی رود و مسائل اقتصادی را خوب تدبیر کند و از اسراف و بد تدبیر کردن او را دور می‌کند».

مراقب باشیم که از این عبارت امیر مومنان _ وقتی خدا خیر بنده ای را بخواهد_  معنای "جبر" را دریافت نکنیم. به طور مثال افراد تصور کنند که اگر در زندگی تدبیر ندارند به این دلیل است که خداوند به آنها الهام نکرده است.

این خود بنده است که با رفتارش خواست خداوند و الهام الهی را جذب و جلب می کند. خداوند همه بندگانش را دوست دارد، این عملکرد انسانهاست، که قلبشان را برای پذیرش  الهام های خداوند آماده می‌کند.

در این حدیث ارزشمند، به این نکته مهم اشاره شده است که؛  اگر کسی واقعا اهل میانه روی و تدبیر در مسائل اقتصادی در زندگی باشید،  به طور حتم مورد لطف خداوند تبارک و تعالی قرار خواهید گرفت.

بی‌تدبیری در مسائل اقتصادی؛ عامل فقر

امیر مؤمنان علی (علیه السلام) در زمینه تدبیر در اقتصاد خانواده می فرمایند:

«حُسنُ التّدبیر یُنمِی قلیلَ المال و سُوءُ التدبیر یُفنی کثیرَهُ؛ حسن تدبیر (خوب تدبیر کردن) سبب می شود که مال کم زیاد شود و سوء تدبیر (بد تدبیر کردن) سبب می شود که مال زیاد از بین برود و فانی شود».

در تأمین اقتصادی خانواده اگر افراد فرمول‌ها و قوانین مربوط به آن را رعایت نکنند، رشد اقتصادی شان  مورد رضایت خدا، و رضایت خودشان  نخواهد بود و  مال پر برکت و یک زندگی شاد و آرام را نمی‌توانند تجربه کنند.

اصل میانه‌روی در اقتصاد دارای دو آفت است:

یک جنبه افراط در میانه روی که تبدیل می شود به بخل و خساست در زندگی و دیگری جنبه تفریط و کوتاهی در میانه روی که به اسراف و مصرف گرایی تبدیل می شود.

آن مسئله مهمی که در زمینه اقتصاد به آن تأکید شده است، این است که افراد مراقب باشند که در مسئله اقتصاد و هزینه‌ها دچار بخل نشوند که نتیجه ای جز فقر نخواهد داشت. (خرج نکردن و ترسیدن از خرج کردن خود سبب شکست اقتصادی می‌شوند) و از طرف دیگر زیاده‌روی و اسراف هم نکنند که آن هم شکست و فقر را به دنبال خواهد داشت!

خداوند در قرآن کریم می فرماید:

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَیِّباتِ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَکُمْ وَ لا َعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدینَ؛ ای مومنان حرام نکنید رزق طیب و پاکی که خداوند برای شما قرار داده است و نیز زیاده روی و تجاوز هم نکنید که خداوند تجاوزکاران و افراط کنندگان را دوست ندارد».

اگر افراد در زمینه اقتصاد میانه روی را در پیش گیرند و به سمت اسراف و تفریط نروند آثاری را در زندگی خود شاهد خواهند بود که اولین اثر این است که شخص دچار بحران اقتصادی نمی شود.

حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: «مَنِ اقْتَصَدَ فِی الْغِنى وَ الْفَقْرِ فَقَدِ اسْتَعَدَّ لِنَوائِبِ الدَّهْرِ؛ هر کس چه زمانی که ثروت دارد و چه زمانی که دچار فقر است اگر میانه روی را در پیش گیرد در مقابل سختی‌های روزگار بیمه شده است».

و در روایتی دیگر می فرمایند: «عَلَیْكَ بِالْقَصْدِ فَإِنَّهُ أَعْونُ شَیْءٍ عَلى حُسْنِ الْعیْشِ؛ التزام داشته باشید به میانه روی که بهترین کمک و یاور است برای یک زندگی خوب».

بیان روایات زیاد در این زمینه بیانگر اهمیت فوق العاده تدبیر و میانه روی در مسائل اقتصادی خانواده است.

در نهایت نتیجه می گیریم که اگر افراد حد و اندازه ها را در زمینه هزینه ها به خوبی بشناسند و درست خرج کنند و تدابیر لازم را به عمل آورند، هیچ‌گاه در زندگی دچار شکست و فقر نخواهند شد.

راه افزایش ثروت در خانواده

از دیگر  آثار میانه روی در اقتصاد، افزایش ثروت است، یعنی افراد با رعایت میانه روی در هزینه های زندگی می توانند دارایی ها واموال خود را افزایش دهند.

به عنوان مثال اگر سه نفر در شرایط مساوی (از نظر اقتصادی و سرمایه) کاری را آغاز کنند، یکی با میانه روی جلو برود و نفر دیگر با بخل و فرد سوم با اسراف؛ حضرت می فرمایند آن شخص که میانه روی را در زندگی رعایت کرده است، ثروت برایش پایدار می ماند.

در این زمینه امیر مومنان حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: «کسی که اقتصاد و میانه روی را رعایت کند خداوند او را غنی و بی نیاز می کند».

کوتاهی در میانه روی؛ اسراف

متأسفانه در کشورهای اسلامی (به خواسته بعضی از قدرتهای بزرگ دنیا و دشمنان اسلام که همیشه خواهان مصرف گرا و وابسته بودن و فقر در کشورهای اسلامی هستند) اسراف وزیاده روی بسیار صورت می‌گیرد.

خداوند در قرآن کریم در بسیاری از آیات خطاب به مسلمانان می‌فرماید که دشمنان شما دوست ندارند که به شما خیری رسد و به شما حسادت می کنند.

مصرف گرایی و اسراف در کشورهای اسلامی، بسیار زیاد است که اگر خود افراد آگاه و هوشیار باشند می توانند به راحتی با این مسئله مقابله کنند.

در قرآن کریم و روایات تهدیدهای زیادی برای مؤمنین شده است و اسراف را از گناهان کبیره می دانند ، که خداوند برای اسراف کنندگان عذاب های زیادی را وعده داده است.