پرتو هفتم: مقام صبر
صبر، خویشتن داری در برابر ناملایمات است که امیر بیان، علی (علیه السلام) می  فرماید:
«اَلصَّبرُ اَنْ یَحتمِلَ الرجلُ مَا یَنُوبُهُ و یَکظِمُ مَا یَغْضِبُهُ؛(۱۰۰)
صبر آن است که آدمی پیشامدهای بد را تحمّل کند و جلوی خشم خود را بگیرد.» و به اصطلاح دانشمندان علم اخلاق:
«عبارت است از ثبات نفس و اطمینان آن و مضطرب نگشتن آن در بلایا و مصایب و مقاومت کردن با حوادث و شداید به نحوی که سینه او تنگ نشود و خاطر او پریشان نگردد و گشادگی و طمأنینه که پیش از حدوث آن واقعه است، زوال نپذیرد.»(۱۰۱)
صبر صفتی متعالی است که تنها بندگان خاص خدای رحمان و صاحبان عزم و ثبات قدم از بین رسولان، شایسته بهره مندی از آن هستند؛ چنان که خداوند متعال به پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
«فَاصْبِرْ کَمَا صَبَرَ اوُلُوا الْعَزمِ مِنَ الرُّسُلِ؛(۱۰۲)پس صبر کن همچنان که صاحبان عزم از رسولان صبر نمودند.»
و صابران کسانی هستند که به موجب شکیبایی توأم با معرفت در مقابل مصیبتها، باده نوش صهبای طهور نوید و بشارت ربوبی می  گردند:
«وَ بَشِّرِ الصَّابرینَ الَّذینَ اِذَا اَصَابَتْهُم مصیبةٌ قالوا اِنَّا لِلَّهِ و اِنَّا اِلَیه رَاجعونَ؛(۱۰۳)
و به صبر کنندگان مژده بده، آنان که چون مصیبتی به ایشان برسد، گویند: همانا ما از خداییم و به سوی خدا باز می گردیم»؛ مژده و بشارتی که حکایت از بهشت جاوید الهی و سلام فرشتگان آسمانی دارد:
«وَالَّذینَ صَبَروُا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ... اوُلئکَ لَهُمْ عُقْبَی الدَّار جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها و مَنْ صَلَحَ مِنْ ءَابَائِهِمْ و اَزْوَاجِهِمْ و ذُرِّیَّاتِهِم وَ الْمَلاَئِکَةُ یَدْخُلوُنَ عَلَیهِم مِنْ کُلِّ بابٍ سَلامٌ عَلَیْکُمْ بمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ؛(۱۰۴)
و آنهایی که به خاطر رضایت و خوشنودی پروردگارشان صبوری می کنند... پایان نیک سرای دیگر برای آنهاست؛ بهشتهای جاویدان که آنان به همراه پدران و همسران و فرزندان صالح خود وارد آن می شوند و فرشتگان از هر دری بر آنان وارد می گردند [و به آنها می گویند:] سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان، چه پایان خوبی در این سرا نصیبتان شد.»
ناز پرورد تنعّم نبرد راه به دوست          عاشقی شیوه رندان بلاکش باشد(۱۰۵)
صبر مریم علیهاالسلام:
برای شناخت میزان سختیها و مشکلاتی که مریم عذرا (سلام الله علیها) در سراسر زندگی خود متحمل شد و در برابر آن شکیبایی و صبوری را در پیش گرفت، کافی است صحنه ای را تجسّم کنیم که حضرت مریم (سلام الله علیها) توسط روح القدس آگاهی می گردد که باید به کلمه الهی، عیسای مسیح (علیه السلام)، بنابر اراده و مشیت ربوبی باردار شود و آبروی خویش را از دست رفته ببیند.
غم تنهایی، سنگینی حمل و رنج زایمان از یک سو و ترس از زخم زبان و شماتت مردم و اندوه از بین رفتن آبرویی که ثمره عمری عبادت، مجاهدت و اعمال نیک بوده است از سوی دیگر، برای او از جان دادن سخت تر می نماید که در هنگام وضع حمل با چشمانی اشکبار و دلی پر حسرت، آرزو می کند:
«یَا لَیْتَنِی مِتُّ قَبْلَ هذا و کُنتُ نَسْیاً مَنْسِیّاً؛(۱۰۶)
ای کاش من قبل از این مرده بودم و فراموش شده از یاد رفته بودم»؛ لکن در این هنگام طفلی که در رحم دارد، پیام آور شادی از عالم غیب می گردد و او را چنین دلداری می دهد:
«اَلاَّ تَحْزَنِی قَدْ جَعَل رَبُّکِ تَحْتَکِ سَرِیّاً وَ هُزِّی اِلَیْکِ بِجِذْعِ النَّخْلَةِ تُسَاقِطْ عَلَیکِ رُطَباً جَنِیّاً فَکُلِی وَ اشْرَبِی وَ قَرِّی عَیْناً؛(۱۰۷)
اندوه مدار که به تحقیق در زیر [پای] تو نهری قرار دارد، و تنه درخت خرما را به سوی خود بکش تا رطب تازه چیده بر تو فرو ریزد، پس بخور و بیاشام و روشن باشد چشم تو.»
صبر مریم در انجیل لوقا:
این روشنایی چشم و شادمانی مریم (سلام الله علیها) در نتیجه صبر و استقامتی که پیشه خویش ساخت، در انجیل لوقا این گونه انعکاس یافته که وقتی به ملاقات خواهرش، الیزابت، همسر زکریای نبی (علیه السلام) رفت، الیزابت به او گفت: «تو ایمان آوردی که هر چه خدا بگوید، همان شود. برای همین است که خدا چنین نعمت بزرگی به تو بخشیده است. مریم جواب داد: راستی با چه کلماتی از خداوند تشکر کنم. نجات دهنده ام، خدا، چه شادی به من بخشیده است! چون به من ناچیز هم توجه فرموده و حالا مردم هر نسل نام مرا به نیکی یاد خواهند کرد.»(۱۰۸)
صبر کریمه:
زندگی کوتاه کریمه اهل بیت، حضرت معصومه (سلام الله علیها) نیز مشحون از دردها و رنجها و حوادث اندوهگین است که کمتر بانویی با سن و سال حضرتش تاب و تحمل آن را دارد. اسارت پدر و سپس از دست دادن او که به دستور خلیفه وقت، هارون الرشید و در زندان سندی ابن شاهک (در سال ۱۸۳ ق.) به شهادت رسید و آن گاه دوری از برادرش، امام علی بن موسی الرضا (علیهما السلام) که به فرمان مأمون سفری تبعید گونه در سال ۲۰۰ ق. به آن حضرت تحمیل شد، غم و اندوه فراوانی را بر وجود آن بانوی جوان وارد آورده بود که به دنبال دریافت نامه ای از برادر محبوب و امام عصر خود، تصمیم گرفت در سال ۲۰۱ ق. برای رسیدن به لقای یگانه عزیزش، رنج سفر به دیار غربت را بر خود هموار نماید و به همراه پنج تن از برادران خود و تنی چند از برادرزادگان و غلامان و کنیزان، راه «مرو» را در پیش بگیرد.(۱۰۹)
شهر ساوه:
اما چون در مسیر این سفر طولانی به شهر ساوه رسیدند، بنا به نقلی، عده ای از دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) به همراهی مأموران حکومتی به کاروان آن ودیعه الهی حمله نمودند و تعدادی از همراهان و برادران حضرت را به شهادت رساندند. سوز هجران امام رضا (علیه السلام)، سنگینی این واقعه غم انگیز و فشار اندوه از دست دادن همراهان به گونه  ای بود که دختر موسی بن جعفر (علیهما السلام) به سختی بیمار شد و به خادم خود فرمود: «مرا به شهر قم ببرید؛ زیرا از پدرم شنیدم که فرمود: شهر قم مرکز شیعیان ما می باشد.»(۱۱۰)
شهر قم:
و بدین ترتیب، به سمت قم حرکت نمود، اما در ایام کوتاهی که پس از آن واقعه، چون شقایقی داغ دیده در برهوت خشک دنیا به سر برد، هرگز زبان به شکایت باز نکرد و جام صبر و شکیبایی را از کف نداد و با ظرفیت اقیانوس گونه خود تنها به راز و نیاز عاشقانه با معبود خویش پرداخت.
بنابراین، می  توان گفت که سراسر حیات فاطمه معصومه (سلام الله علیها) در محنتکده عالم ملک تجلیگاه صبر و استقامت به همراه ثمرات روحفزای آن است؛ صبری که به بیان رسول ختمی مرتبت (صلی الله علیه و آله و سلم) دارای اقسام سه  گانه ذیل است:
«صبر در مصیبت و بلا، صبر بر طاعت و بندگی، صبر از معصیت و گناه.»(۱۱۱) و نتایج و ثمرات هر یک به ترتیب، رضا به قضای الهی، انس با حق، و تقوای نفس می  باشد.

------------------------
پی نوشتها:
۱۰۰ . غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۸۱، ح ۶۲۳۱.
۱۰۱ . معراج السعادة، ص ۵۰۱.
۱۰۲ . سوره احقاف: ۴۶، آیه ۳۵.
۱۰۳ . سوره بقره: ۲، آیه ۱۵۵ و ۱۵۶.
۱۰۴ . سوره رعد: ۱۳، آیه ۲۲ تا ۲۴.
۱۰۵ . دیوان غزلیات حافظ، غزل ۱۵۹.
۱۰۶ . سوره مریم: ۱۹، آیه ۲۳.
۱۰۷ . همان، آیات ۲۴ تا ۲۶.
۱۰۸ . انجیل لوقا، ب ۱، آیات ۴۵ تا ۴۸.
۱۰۹ . ر. ک: کریمه اهلبیت، ص ۱۷۲.
۱۱۰ . ودیعه آل محمد، ص ۱۲.
۱۱۱ . الکافی، ج ۲، ص ۹۱، ح ۱۵: «الصبر ثلاثةٌ: صبرٌ عند المصیبة و صبرٌ علی الطاعة و صبر عن المعصیة».