پرورش كودك

امام (عليه السلام) در زمينه ى تربيت و پرورش كودك و آشنا ساختن تدريجى او با مشكلات و سختى‌هاى زندگى، جملهء جاودانه‌اى دارد. جائى كه مى فرمايد:
«بهتر آن است كه كودك در دوران طفوليت با سختى ها و مشكلات اجتناب ناپذير زندگى كه غرامت حيات مى باشد، آشنا و مأنوس گردد تا در جوانى و بزرگسالى بردبار و صبور باشد». (3)

شرح كوتاه:

امروز تربيت كودك يكى از مسائل فنى، تخصصى و كارشناسى در آمده است و در زمينه ى تربيت، كتاب ها و رساله‌هايى نوشته اند كه تجزيه و تحليل آنها از عهده ى همگان خارج است. سخن امام يكى از چكيده‌هاى آخرين مطالعات روانشناسى كودك به شمار مى آيد كه علم تربيت به آن مرحله خود را رسانده است و معتقد است كه طفل بايد در دروان كودكى با مسائل و مشكلات آيندهء زندگى آشنا گردد تا به صورت خام و ننرى بار نيايد.

بزرگوارى و عزت واقعي

پيشواى عالى قدر اسلام در زمينه عزت و سربلندى واقعي كه خواست همگان است چنين مى فرمايد:
«از مردم قطع اميد كردن، و از ثروتشان چشم پوشيدن، و به كار در آمدى خود قانع شدن، براى مرد با ايمان مايه ى عزت دينى و روح جوانمردى و شرف دنيوى است. چنين انسانى در نظر مردم بزرگ، و بين فاميل خود محترم، و در محيط خانواده اش، داراى هيبت و بزرگوارى خواهد بود و در ضمير خود و در نظر ديگران، بى نيازترين مردم به حساب خواهد آمد». (4)

شرح كوتاه:

هر كس عزت و سربلندى را از ديدگاهى تفسير مى نمايد افرادى هستند كه عزت را در رياست و حكم فرمايى، و افرادى پيدا مى شوند كه عزت را در ثروت و مال بى حساب، و جمعى هم در شهرت و جاه و جلال. ولى از ديدگاه اولياى اسلام، عزت واقعي و سربلندى حقيقى در انجام و ظائف الهى و اكتفاء نمودن به حقوق شرعى و طبيعى خويشتن مى باشد بى آن كه چشم طمع به مال و ثروت ديگران بدوزد يا دست تعدى به نامشروعى دراز نمايد فشردهء كلام، خود سازى و خود اتكائى و طفيلى بار نيامدن مى باشد.

انسان سعادتمند

درباره ى عوامل سعادت و خوشبختى سخن ها رفته و كتاب ها تنظيم يافته است ولى عبارت كوتاه امام (عليه السلام) معناى وسيع و آموزنده‌اى دارد كه در خور دقت و تأمل مى باشد:
«خوشبخت انسان با ايمانى است كه براى گذراندن زندگى، درآمد كافى داشته باشد». (5)

شرح كوتاه:

امام (عليه السلام) براى سعادت و خوشبختى انسان، دو ركنين اساسى تعيين مى فرمايد:
1. ايمان.
2. معاش سالم.

با وجود اين همه پيشرفت‌هاى صنعتى و تحولات اقتصادى و فراهم بودن و سائل رفاهى و آسايش زندگى، عاملى كه بيش از همه باعث اين همه اضطرابات و ناراحتى‌هاى روانى و بحران‌هاى روحى و تنگناهاى معيشتى است به حدى كه در برخى از افراد، به خودكشى و انتحار منجر مى گردد، فقدان روح ايمان و از دست دادن معتقدات پاك مذهبى است.

و از سوى ديگر افراد كه در محيط تربيتى ايمان و در خانواده‌هاى معتقد و مساعد به كج روى ها و انحرافات روحى كشانده مى شود و بيش از هر عامل ديگر، نيازهاى مادى و تنگدستى و فقر مالى است كه در برخى از موارد از كفر و بى ايمانى هم دردناكتر است و «كاد الفقرأن يكون كفرا»، از اين رو براى تأمين سعادت واقعي وجود هر دو لازم و ضرورى است.

بهداشت و تندرستى

دو عبارت كوتاه از امام موسى بن جعفر (عليه السلام) در زمينهء بهداشت و جلوگيرى از آلودگى وارد شده است كه مى تواند در طب پيشگيرى مورد استفادهء شايان توجه و عنايت قرار گيرد و ارادتمندان مكتب او را به رعايت اين دو اصل وا دارد تا ضمن تكميل بهداشت روان به بهبود تن هم بپردازند:
1. پرهيز، سرسلسله دارو و درمان به شمار مى رود. (6)

2. اعتدال در كار و مدارا كردن با بدن در رأس تمام برنامه‌هاى پرهيز قرار گرفته است. (7)

شرح كوتاه:

اولياء گرامى اسلام ضمن روايات بسيارى درباره ى مواد غذايى و چگونگى تغذيه و حفظ سلامت دستگاه گوارش با پيروان خود سخن گفته و تعاليم لازم را به آنان داده اند كه پس از گذشت چهارده قرن دانش پيشرفته ى پزشكى همان اصول را به مردم توصيه و نسخه پيچى مى كند كه دو جمله كوتاه امام (عليه السلام) نمونه اى از آن گونه تعاليم نورانى است، و اكنون طب جهانى اهميت پيشگيرى و جلوگيرى از ابتلا را خيلى مهم تر از درمان و معالجه مى شمارد پرهيز و رعايت صحت و بهداشت بدن يكى از مسائل اساسى به شمار مى آيد». (8)

 

حجت نهان و حجت آشكار

امام در ضمن معرفى حجت‌هاى الهى كه به عنوان ارشاد و هدایت مردم مأموریت دارند به یكى از یاران خود چنین مى فرماید:

«خداوند براى ارشاد و هدایت بشر دو حجت دارد یكى آشكار و دیگرى پنهان و نهانى».

«حجت آشكار همان انبیاء و رسولان و پیشوایان معصوم (علیه السلام) هستند و حجت پنهانى عقل و شعور باطنى مردم است. خداوند به اهل عقل و شعور در كتاب خود بشارت داده و فرموده است: «مژده بده به كسانى كه سخنان را مى شنوند و از آنچه خوب و پسندیده است پیروى و تبعیت مى نمایند. آنان كسانى هستند كه خداوند شان هدایت فرموده و آنان صاحبان عقل و هدایت هستند». (9)

شرح كوتاه:

اهمیت حجت باطنى در ارشاد و هدایت مردم، بیش از حجج ظاهرى و علنى است چون حجت ظاهرى دورانش محدود و فعالیتش در زمان ویژه و شرائط مخصوص است ولى حجت باطنى راهگشا و راهنما براى پیروى و تبعیت از حجج ظاهرى است اعتقاد به پیامبران و انبیاء و كتاب‌هاى آسمانى و تعالیم ارزندهء آنان، طبق ارشاد و هدایت حجج باطنى است كه همواره با مقیاس و ارزیابى و سنجش مصالح و مفاسد به حقیقت رهگشا و رهنمون مى گردد.

 

دیندارى و فقاهت پیشواى هفتم

درباره فقاهت و آشنایى با مسائل دین، و عوامل سعادت و خوشبختى بشر ضمن حدیث شریفى چنین مى فرماید:
«دین شناسى كلید بینش و دل آگاهى و عبادت كامل است، آدمى به و سیله ى آن مى تواند به مدارج عالى دست یابد و در امور دین و دنیا، رتبه ى و الاترى را احراز نماید، فضیلت فقیه بر عابد همانند برترى آفتاب، بر ستارگان است». (10)

شرح كوتاه:

سعادت و خوشبختى بشر در عمل به احكام دین است و طبیعى است كه بدون آگاهى و آشنایى با مسائل دین، عمل به آن میسور و ممكن نیست. سازندگى و نتیجه بخشى فقه و احكام دین، منوط به آگاهى و علم به فروع آن مى باشد از این رو گفته اند یك ركعت نمازى كه فرد آگاه و عالم به مسائل دین مى گزارد اجر و پاداشش به میزان هفتاد سال عبادت عابد جاهل است و میزان پاداش و اجر هر كسى در حدود معرفت و عقل و شعور او است .از این رو امام هم مى فرماید:
«دین شناسى و آشنائى با مسائل آن، كلید بینش، و و سیله ى ارتقاء به مقامات عالى انسانى است».

 

پى نوشت:

1. قرب الاسناد، ص 146 عن موسى بن بكر قال ابوالحسن علیه (ع): من طلب هذا الرزق عن حله لیعود به على نفسه و عیاله، كان كالمجاهد فی سبیل الله. 2. با توجه به این ارشادها و رهنمودهاى ارزشمند هنوز راز این همه تعطیلى و تعطیلات با اندك بهانه در كشور عزیز ایران اسلامى مسیر و خط اهل بیت (ع) بر نگارنده نامعلوم است در كدام آیه، حدیث و روایت تعطیلى كارخانجات و كند ساختن روند اقتصاد و معیشت مردم «شعار دینى» گفته شده است شاید كشور ایران یكى از پر تعطیلى ترین كشورهاى جهان بوده باشد كه در آفریقا هم نظیر ندارد.
3. عن صالح بن عقبه قال سمعت العبد الصالح (ع) یقول یستحب غرامة الغلام فی صغره، لیكون حلیما فی كبره. و سائل الشیعه، ص 126 - مجمع البحرین، مادة غرم.
4. روى عن العالم علیه السلام قال: الیأس مما فی ایدى الناس عز المؤمن فی دینه، و مروته فی نفسه و شرفه فی دنیاه، و عظمته فی اعین الناس، و جلالته فی عشیرته و مهابته عند عیاله و هو اغنى الناس عند جمیع الناس» - سفینة البحار، ص 327.
5. طوبى لمن آمن و كان عیشه كفافا - بحار الانوار، ج 15، ص 236.
6. الحمیة رأس الدواء - سفینة البحار، مادة حمى، ص 345. 2. رأس الحمیة الرفق بالبدن - بحار الانوار، ج 14، ص 520. 3. درباره مواد غذایى و اهمیت آن به كتاب اسلام پزشك، بى دارو، شماره 31 - 32 از انتشارات نسل جوان مراجعه شود.
7. یا هشام ان الله على الناس حجتین: حجة ظاهرة و حجة باطنة فاما الظاهرة فالرسل و الأنبیاء و الأئمة و اما الباطنه فالمعقول، ان الله تعالى بشر اهل العقل و الفهم فی كتابه فقال: بشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه، و اولئك الذین هدیهم الله و اولئك هم اولولألباب - كافى، ج 1، ص 13.
8. الفقه مفتاح البصیرة، و تمام العبادة و السبب الى المنازل الرفیعة و حاز المرء المرتبة الجلبلهء فی الدین و الدنیا - بحار الانوار، ج 17، ص 28.
9. لیس منا من ترك دنیاه لدینه و دینه لدنیاه - مجلسى، بحار الانوار ج 1، ص 68.
10. من تعلم فی شبابه، كان منزلة الرسم فی الحجر - مجلسى، بحار الانوار ج 1، ص 48.
منبع : چهارده نور پاك (فارسی) - دكتر عقیقى بخشایشی - ج 9
تنظیم برای تبیان: گروه دین و اندیشه – مرتضی رستمی