روز عرفه؛ روز نيايش (9 ذی الحجه)

تهیه و تحقیق: معاونت پژوهش پایگاه اینترنتی حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

روز نهم ذی الحجة به نام «روز عرفه» شناخته می شود. این روز، یک روز پیش از عید قربان است و بنابر نظر فقها و مراجع شیعه، کسانی که حج به جا می آورند باید از ظهر تا غروب شرعی این روز را در این منطقه توقف کنند. این وقوف یکی از ارکان اعمال حج گزاران است؛ یعنی اگر یک حج گزار به «عرفات» نرود و مقداری هرچند کوتاه در آنجا نباشد، حجّ او باطل خواهد بود.(1)

معنای «عرفه» در لغت
«عرفه» از ماده «ع ر ف» به معنای به معنای ادراک، فهم و شناختن چیزی همراه با تفکر و تدبر در آثار آن است.(2) گفته می شود «عرفات» را از این روی به این نام شناخته اند که زمینی مشخص و شناخته شده در میان کوه هاست.(3)

جایگاه معنوی روز عرفه
به گفته علّامه مجلسى روز عرفه از اعياد بزرگ اسلامى است و كسى كه بتواند اين روز را در «عرفات» باشد، توفيق بزرگى دارد. اين روز اعمال و دعاهاى فراوانى دارد و بهترين عمل در اين روز، دعا است.(4) اين روز، براى تقويت معرفت الهى، و رابطه عميق تر با حضرت حق و شناخت صفات جمال و جلال پروردگار، بسيار مناسب و مغتنم است.

اين روز، به ويژه براى كسانى كه در سرزمين پرخاطره و انسان ساز «عرفات» باشند و در مناسك حج شركت داشته باشند، سعادت مضاعف خواهد بود. آنان كه در لباس سفيد احرام، با قلبى مملوّ از عشق خداوند، دعاى عرفه امام حسين(عليه السلام) را در سرزمين عرفات زمزمه مى كنند، از اين زلال معرفت ناب، بيش از ديگران سيراب مى شوند.

امام باقر از امام زين العابدين(عليهماالسلام) روايت كرده است كه آن حضرت در روز عرفه جمعى را مشاهده كرد كه دست نياز به سوى مردم دراز كرده و كمك مى خواستند! حضرت فرمود: «واى بر شما! آيا از غير خدا در اين روز حاجت مى طلبيد در حالى كه در اين روز اميد مى رود كه فضل خداوند حتّى شامل بچّه هايى شود كه در شكم مادرانند!».(5)

در روایات بسیاری، روز عرفه به عنوان فرصتی برای بخشایش گناهان و استجابت دعا معرفی شده است.(6) در این روز، مخصوصا دعا براى مؤمنان و دوستان بسيار سفارش شده است. چه آنان كه زنده اند و چه كسانى كه از دنيا رفته اند.(7) از ابراهيم بن هاشم كه از بزرگان شيعه است چنين نقل شده كه «عبد اللَّه بن جندب» را در سرزمين عرفات ديدم كه در روز عرفه، غرق در دعا و راز و نياز بود. دست هاى خود را به سوى آسمان بلند كرده بود و اشك از چشمانش سرازير بود، و فراوان گريه مى كرد؛ در پايان نزد او رفتم و گفتم: وقوف و عبادت هيچ كس را مثل تو نديدم. گفت به خدا سوگند فقط براى برادران مؤمن دعا كردم، زيرا از امام موسى كاظم(عليه السلام) شنيدم كه فرمود: هر كس براى برادران مؤمن خود دعا كند، از عرش ندا مى رسد كه صد هزار برابر آن براى خود تو خواهد بود و من نخواستم از صد هزار برابر دعاى فرشتگان كه يقينا مستجاب است، دست بردارم و براى خودم دعا كنم كه نمى دانم مستجاب خواهد شد يا خير!(8)،(9)

اعمال روز عرفه
در روز عرفه، انجام دادن چند عمل توصیه شده و به جا آوردن شان مستحب است. اعمالی مانند:

1. صدقه دادن(10)

2. روزه گرفتن كه پاداش فراوانى دارد. البته اگر روزه در این روز سبب ضعف و ناتوانى جهت دعا و انجام اعمال و عبادات روز عرفه شود ترك آن بهتر است!(11) روشن است که روزه مربوط به كسانى است كه در وطن هستند يا قصد اقامت ده روز كرده‏ اند.

3. غسل كردن قبل از غروب آفتاب.(12)

4. زيارت امام حسين(عليه السلام)؛ این زیارت طبق روايتى از امام صادق(عليه السلام) پاداش حج و عمره بسيار و جهاد فراوان دارد.(13) در روايات متعدّد معتبر، وارد شده كه خداى سبحان در روز عرفه قبل از آنكه به حاجيان متوقّف در عرفات نظرى افكند، نظر رحمتش را به سوى زائران قبر حسين(ع) معطوف مى سازد.(14) در روايت ديگرى از امام صادق(ع) نقل شده است كه خداوند در روز عرفه، توجّه خاصّى به زائران قبر امام حسين(ع) دارد، حاجات شان را برآورده مى سازد و گناهان شان را مى‏ آمرزد.(15) در حديث ديگرى از سه امام بزرگوار، حضرت امام صادق و امام كاظم و امام رضا(عليهم السلام) آمده است كه «هر كس روز عرفه به زيارت امام حسين(ع) برود، خداوند او را با ايمان محكم همراه با اطمينان باز مى گرداند».(16) به هر حال، احاديث در فضيلت زيارت امام حسين(ع) در روز عرفه، متواتر است. به همين دليل سيل مشتاقان در اين روز به سوى مرقد آن حضرت سرازير مى شود.

5. دو رکعت نماز مخصوص بدین شرح که پس از نماز عصر، و قبل از آن كه دعاهاى روز عرفه را بخواند، دو ركعت نماز در زير آسمان، به جا آورد و به گناهان و خطاهاى خود اعتراف كند. امام صادق(عليه السلام) فرمود: «هر كس چنين كند، پاداش كسانى كه در سرزمين عرفات اند را خواهد داشت و گناهانش آمرزيده گردد».(17)

مرحوم شيخ كفعمى كيفيّت نماز را اين گونه آورده است: پس از آن كه نماز ظهر و عصر را با ركوع و سجود نيكو، به جا آوردى، دو ركعت نماز بخوان؛ در ركعت اوّل بعد از سوره حمد، سوره توحيد و در ركعت دوم، پس از سوره حمد، سوره کافرون را بخوان. بعد از آن نيز چهار ركعت نماز بگزار (هر دو ركعت به يك سلام). و در هر ركعت بعد از سوره حمد، پنجاه مرتبه سوره توحيد را بخوان كه نماز اميرالمؤمنين(علیه السلام) نيز به همين صورت است. آنگاه باید تسبیحات و اوراد و اذکار و صلوات هایی را به جای آورد که تفصیل آن در کتب ادعیه و مصادر مربوطه ثبت شده است.(18)،(19)

دعاى معروف امام حسین(ع) در روز عرفه‏
از جمله دعاهايى كه خواندنش در روز عرفه سفارش شده است دعاى معروف و مشهور سالار شهيدان امام حسين(عليه السلام) است كه از محتواى بسيار با ارزش و بى نظيرى برخوردار است؛ اين دعاى پرفيض، گنجينه اى از معارف اسلامى است كه راه خداشناسى و توبه و بازگشت به او را، به هر خداجوى مسلمانى مى آموزد و روح را به بالاترين اوج معرفت مى‏رساند به گونه ای که مى توان گفت يك دوره عرفان اسلامى در آن درج است.

در کتاب های تاریخی و منابع روایی، دقیقا گفته نشده که امام حسین(علیه السلام) در چه سالی این دعا را قرائت کرده اند اما شواهدی وجود دارد که نشان می دهد قرائت این دعا از جانب حضرت شان در آخرین سالی که به مکه آمده بودند و از آنجا عازم کربلا شدند، نبوده است چرا که ایشان در آن سفر واپسین اصلا در عرفات توقف نداشتند چون در آن سال در اثنای به جا آوردن اعمال حج متوجه شدند که مزدوران یزید در حال توطئه علیه شان هستند و برای اینکه خدایی ناکرده خونی در حرم امن الهی ریخته نشود، حج خود را به عمره تغییر نیت دادند و بعداز طواف و سعی و تقصیر، عازم کوفه شدند.

بشر و بشير دو تن از اصحاب امام حسین(علیه السلام) و از فرزندان غالب اسدى(20) روايت كرده اند كه: عصر روز «عرفه» در سرزمين «عرفات» خدمت امام حسين(ع) بودیم كه آن حضرت با گروهى از اهل بيت و شيعيان خود، در نهايت خشوع و فروتنى، از خيمه خويش بيرون آمدند و در قسمت چپ كوه «جبل الرحمة» رو به سوى كعبه ايستادند و همانند فقير و نيازمندى كه چيزى طلب كند دست‏ها را در برابر صورت گرفتند و اين دعا[دعای عرفه] را خواندند.(21)

درباره اصالت برخی از فرازهای پایانی دعای عرفه و انتساب آنها به امام حسین(علیه السلام) مناقشه ای بین برخی علما و محدثین وجود دارد و گروهی در آن فرازها تردید کرده و به برخی از گروه های منحرف منتسب شان کرده اند ولی باید توجه داشت که این تردیدها موجّه نیست و فرازهای مورد ادعا قرار گرفته شده، از لحاظ معنایی در حال و هواى دیگر فرازهایی این دعا هستند که اصالت شان ثابت شده و به طور کلی در آن فرازهای خاص نشانه ای از افزوده ‌های گروه‏‌هاى منحرف یافت نمی شود.(22)

منبع:

.

پی نوشت:

(1). جامع الفتاوی، مناسک حج، موسوی شاهرودی، سیدمرتضی، نشر مشعر، قم، 1428هـ ق، چاپ سوم، ص۱۷۳ و ۱۷۴.

(2). مفردات الفاظ القرآن، اصفهانی، حسین بن محمد راغب، دارالعلم، دارالشامیة، بیروت، دمشق، 1412هـ ق، چاپ اول، ص 560.

(3). التحقیق في کلمات القرآن الکریم، مصطفوی، حسن، قریشی، مرکز الکتاب للترجمة والنشر، تهران، 1402هـ ق، چاپ اول، ج 8، ص 96.

(4). زاد المعاد- مفتاح الجنان‏، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، محقق / مصحح: اعلمى، علاءالدين‏، موسسة الأعلمي للمطبوعات‏، بيروت‏، 1423هـ ق، چاپ اول‏، ص 170.

(5). الخصال‏، ابن بابويه، محمد بن على‏، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، انتشارات جامعه مدرسين‏، قم‏، 1362هـ ش، چاپ اول، ج 2، ص 517.

(6). من لا يحضره الفقيه‏، ابن بابويه، محمد بن على‏، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‏، قم‏، 1413هـ ق، چاپ دوم‏، ج 2، ص 211؛ الکافی، كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، آخوندى، محمد، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1407هـ ق، ج 4، ص 146.

(7). زادالمعاد، همان، ص 170.

(8). همان.

(9). ن.ک: کلیات مفاتیح نوین، مکارم شیرازی، ناصر، مترجم: رسولی هاشم، مکارم، مسعود، حامدی، محمدرضا، محقق: قدسی، احمد، داودی، سعید، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع)، قم، 1390هـ ش، ص 852 و 853.

(10). من لایحضره الفقیه، همان، ج ۳، ص ۱۱۳.

(11). المصباح للكفعمی(جنة الأمان الواقیة)، كفعمى، ابراهيم بن على عاملى‏، دار الرضی(زاهدی)، قم‏، 1405 هـ ق، چاپ دوم، ص 661.

(12). همان.

(13). مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، طوسى، محمد بن الحسن‏، مؤسسة فقه الشيعة، بيروت‏، 1411 هـ ق، چاپ اول‏، ص 715.

(14). ن.ک: کامل الزیارات، ابن قولویه، جعفر بن محمد، محقق و مصحح: امینی، عبدالحسین، دارالمرتضویة، نجف، 1356هـ ق، چاپ اول، ص 170 و 171.

(15). همان، ص 170.

(16). بحارالأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، دار إحياء التراث العربی‏، بيروت‏، 1403 هـ ق‏، چاپ دوم، ج 98، ص86.

(17). زاد المعاد، همان، ص 172.

(18). المصباح للكفعمی(جنة الأمان الواقیة)، همان.

(19). ن.ک: کلیات مفاتیح نوین، همان، ص 853 و 854.

(20). معجم رجال الحديث، خوئی، ابوالقاسم، مرکز نشر الثقافة الإسلامیة، قم، 1373 هـ ش، چاپ پنجم، ج 4، ص 227.

(21). ن.ک: کلیات مفاتیح نوین، همان، ص 857 و 858.

(22). کلیات مفاتیح نوین، همان، ص ٨٧٨، پاورقی ١.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: