ويژه نامه شهادت مظلومانه ماه کاظمين ٬
نهمين نور هدايت ٬‌آقا جواد الائمه عليه السلام

قالَ الامام محمد تقي عليه السلام :

خَفْضُ الْجَناحِ زينَةُالْعِلْمِ، وَ حُسْنُ الاْ دَبِ زينَةُالْعَقْلِ،
وَبَسْطُ الْوَجْهِ زينَةُالْحِلْمِ

تواضع و فروتنى زينت بخش علم و دانش است ،
ادب داشتن و اخلاق نيك زينت بخش عقل مى باشد،
خوش روئى با افراد زينت بخش حلم و بردبارى است

كشف الغمّة : ج 2، ص 347.

سفارش امام رضا علیه السلام به نگاهداشت حقوق والدین



در میان تعالیم ادیان الهی درباره والدین و حقوق آنها، نگاه مکتب اهل بیت (علیهم السلام) به این مساله از ویژگی های خاص و ظریفی برخوردار است. به عنوان نمونه، هنگامی که در مکتب امام هشتم، امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) می نشینیم، آن حضرت این گونه به ما می آموزند که:
"بدان که حق مادر، لازم ترین حقوق و واجب ترین آنها است؛ زیرا او (بار سنگین فرزند خویش را) تحمل و جابجا کرد؛ به گونه ای که هیچ کس حاضر نیست دیگری را این گونه به دوش بکشد. مادر (کودک خویش) را با چشم و گوش و همه وجودش، نگهداری کرد و بدین کار شادمان و خوشحال بود. پس (فرزند خویش را) علیرغم همه سختیهائی که وجود داشت، حمل نمود؛ آن سان که احدی تاب تحمل آنرا ندارد. او راضی است تا خود گرسنه بماند، اما فرزندش سیر باشد و خود تشنه بماند، ولی کودکش سیراب گردد و خود بی جامه باشد، اما فرزندش در جامه بسر برد و کودکش در زیر سایه قرار گیرد؛ در حالیکه خود او به زیر آفتاب است.
پس تا بدین اندازه باید سپاسگزار مادر بود و به او نیکی نمود و با او با مدارا رفتار کرد؛ هر چند که شما جز با یاری خداوند نمی توانید حتی کوچک ترین حق او را نیز ادا کنید، چرا که خداوند متعال حق او را قرین حق خود قرار داده و فرمود: "به انسان توصیه کردیم شکر من، و پدر و مادرت را به جا آور که بازگشت همه به سوی من است. (1)
پدر نیز از نظر امام رضا (علیه السلام) دارای احترام و حقوق فوق العاده ای می باشد. از این رو، آن حضرت می فرماید:
"باید از پدر اطاعت کنی و نسبت به او نیکویی نمایی و در برابرش تواضع و خضوع کرده و به بزرگی از او یاد کنی و مورد احترام خویش قرارش دهی و در محضرش آهسته سخن گویی؛ چرا که پدر اصل و ریشه ی فرزند است و فرزند بخشی از اوست. اگر پدر نبود، فرزند هم نبود.
ای فرزندان! با قدرت و توانایی خداوند متعال، دارایی و موقعیت و جانتان را برای آنان به کار گیرید. به راستی که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت می کنم که آن حضرت فرمود: خود و دارائیت به پدرت تعلق دارید. بنابراین خود و ثروت خویش را فدای پدرت نما.
(ای فرزندان!) در این دنیا با نیکی کردن به پدران، به خوبی در کنارشان باشید و پس از مرگ آنان با طلب بخشش و رحمت از خداوند، به یادشان باشید؛ چرا که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: "هر کس به پدرش در حال حیات و زندگیش نیکی و احسان کند، ولی پس از مرگش او را از دعای خیر فراموش نماید، خداوند او را عاق و نافرمان می نامد. ..."(2)
نکند ما نیز گرفتار مرداب روزمرگی ها شده باشیم. نکند پدر و مادرمان که نردبان ترقی و پیشرفت زندگیمان بوده اند را به فراموشی سپرده باشیم. نکند پدر و مادری از ما اینک چشم انتظار محبت و توجه ما باشند. بیائید اینک در شب میلاد مظهر محبت و عطوفت، به والدین خود سری بزنیم و آنان را در هر کجا که هستند مورد لطف و توجه قرار داده و از خدای خویش بخواهیم که یاریمان کند تا بتوانیم گوشه ای از زحماتشان را جبران نماییم ...


پی نوشت ها:

1 ـ " ... ان اشکر لی و لوالدیک الی المصیر " (سوره لقمان، آیه 14)

2- کتاب "فقه الرضا (علیه السلام)"، منتسب به امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام)

زائري باراني ام آقا بدادم ميرسي؟

بي پناهم، خسته ام،تنهابدادم ميرسي ؟

گر چه آهونيستم اماپراز دلتنگي ام

ضامن چشمان آهوهابه دادم ميرسي ؟

ازکبوترهاکه ميپرسم نشانم ميدهند

گنبدو گلدسته هايت رابه دادم ميرسي ؟

من دخيل التماس رابه چشمت بسته ام

هشتمين دردانه زهرابه دادم ميرسي ؟

خدا راهزار مرتبه شکر
وممنونم آقا امام رضا

چه خوش بودآنروزی که پا درحرم عشقم گذاشتم
وهمه ی رویایم به واقیعت پیوست

چه خوش بود آنروزی که احساس کردم تو مرا در آغوشت جادادی

چه خوش بود آنروزی که صورتم را بردرب ورودی گذاشتم و نگاهم به ضریح وچشمان خیس اشکی است که با سوز دل میگوید

السلام علیک یا علی ابن موسی الرضا المرتضی

نگاهم پی رد نگاه زنی است که چشمانش به سوی ضریح است،
زبان حالش دلم را سوزاند و حاجتش را بلند میخواند....

ودلم دگر صبری ندارد وچشمانم ....
وزبانم باز می ایستد از هر ....
و درکنارتو دیگر نفسهایم به شمارش نمی افتد

با آرامش با تو سخن میگویم درد دلم را میگویم ،
حاجتم را میخواهم از تو....

نمیدانم خوابم یا بیدار ....
نماززیارت را دربارگاهت خواندم اما....
چه زود ...چه زود میگذرد روزها از پی هم ...

باید دعای وداع را زمزمه کنم با چه دلی
بادلی که زود انتظار یک میهمانی دیگر را دارد

........وحالاساعات پایانی است
وقت وداع رسیده....چشمانم خیس است خیس اشک دلتنگی ....
و باید بخوانم

باید بخوانم دعای وداع را....
دلم شکست آن لحظه ای که باید
مسیر خروج را با پاهای خسته ام طی میکردم

وچه زود دلم تنگ میشود
وحالا دلم تنگ است دلم تنگ مهمانی است
که انتظارش درروز وداع شروع شد

یا علی ابن موسی الرضا المرتضی

آقا به تو محتاجم محتاج....
کمکم کن...

التماس دعا

2. ابراهيم بن اشعري قمي


وي نخست پروانة شمع وجود موسي بن جعفر است. پس از شهادت آن حضرت در زمره ياران امام علي بن موسي الرضا عليه السلامدر مي‌ايد و نزد حضرتش به کسب دانش و تهذيب نفس مي‌پردازد.[6]

او از ويژه عالماني است که پرورش شخصيت او مرهون تلاش امام معصوم مي‌باشد و براي همين از هردو بزرگوار روايت مي‌کند. با همکاري برادرش فضل بن محمد کتابي مي‌نويسد که حسن بن علي بن فضّال از آن روايت مي‌نمايد.[7]

3. ابراهيم بن ابي‌محمود خراساني، معروف به مولي خراساني



از اين رو که ايراني است و هم شخصيتي برجسته دارد. در کشورهاي عربي به مولي خراساني شناخته مي‌شود. از ياران موسي بن جعفرعليه السلام شمرده مي‌شود. اما پس از شهادت آن حضرت در صف ياران امام علي بن موسي الرضا عليه السلامقرار مي‌گيرد.[8]

عالماني چون نجاشي و شيخ طوسي موثقش مي‌خوانند. کتابي هم داشته که أحمد بن عيسي آن را روايت مي‌کند.[9]

6. ابوطاهر بن حمزة بن اليسع قمي

او ثقه و راوي حديث است. نجاشي او را از ياران امام رضا و راوي حديث آن حضرت مي‌داند.[13]

7. أحمد بن عامر

يار فرهيختة امام رضا عليه السلام است.[14] جد بزرگوارش «وهب بن عامر» از مردان جاويد تاريخ تشيع به شمار مي‌ايد. به سال 61 هجري درياري امام حسينعليه السلام به شهادت مي‌رسد. أحمد بن عامر راوي حديث نيز هست، پسرش عبدالله بن أحمد از وي روايت مي‌کند.[15]

8. ادريس بن عبدالله اشعري قمي

دانشمند و داراي کتاب است. از زکريا حسين بن عثمان و برادرش عبدالملک از او روايت مي‌کنند. دانش او مرهون بهره گيري از حضرت امام صادق عليه السلام، امام کاظم عليه السلام و امام رضا عليه السلاماست.[16] بي‌شک فردي که دانش خود را از سه معصوم آموخته باشد. در گفتار ثقه و در رفتار و کردار نيز قابل الگوگيري است.

9. ادريس بن حسين اشعري قمي


اين راوي ثقه شمرده مي‌شود. نزد امام رضا عليه السلامشرفياب مي‌گردد و به فراگيري دانش مي‌پردازد و از آن حضرت روايت مي‌کند.[1عليه السلام ]

10. ادريس بن يقين

وي اهل خراسان و از ياران امام رضا عليه السلاماست.[18]
پيش از امام رضا عليه السلامنيز چندي به محضر حضرت موسي بن جعفرعليه السلام مي‌رسد و از آن حضرت بهره‌ مي‌گيرد. اما بيشترين دوران بهره‌گيري او نزد امام رضا عليه السلاماست. شيخ طوسي هم او را در شمار ياران ابوالحسنعليه السلام نام مي‌برد.[19]

11. اسحاق بن ابراهيم حضيني

در شمار ياران امام رضا عليه السلاماست، توسط حسن بن سعيد اهوازي نزد هشتمين پيشواي شيعيان مي‌رسد و از آن حضرت بهره علمي و معنوي مي‌برد. در زمره روات حديث است. از امام رضا عليه السلامروايت مي‌کند.
علي بن مهزيار اهوازي و پسرش حسن بن علي اهوازي از او روايت مي‌کنند. برخي وثاقتش را تاييد مي‌کنند.[20]

12. اسحاق بن آدم

از شيفتگان علي بن موسي الرضا عليه السلامدر شهر قم به شمار مي‌رود. کتابي هم داشته که در حال حاضر در دست نيست. محمد بن ابي‌الخطاب آن را روايت مي‌کند.[21] به گفته ابوالعباس فضل بن حسان دالاني، کتاب اسحاق ابن آدم، مورد نقل محمد بن الحسين بن ابي‌الخطاب نيز هست.[22]

13. ادريس بن زيد

يار امام رضا عليه السلام، جليل القدر و درست گفتار است.[23] شيخ صدوق در کتاب من لايحضره الفقيه به دو طريق از او روايت مي‌کند.[24]

ابوجریر(25)؛ زکریا بن ادریس قمی


محدث، عالم و شخصیتی وارسته از تبار شیعیان راستین اهل بیت وحی(ع) بود که در سده دوم هجری، (26) در شهر قم می‏زیست و از بزرگان آن دیار به شمار می‏رفت.
او از خاندان بزرگ اشعری - که پیشگام نشر و ترویج تشیع در شهر قم بودند. - شمرده می‏شد و نیاکانش از برگان طایفه به حساب می‏آمدند و بارها مورد توجه خاص امامان معصوم(ع) بودند. امام صادق(ع)آنگاه که «عمران بن عبدالله» عموی ابوجریر، به خدمت ایشان رسید، چنین فرمود: «هذا نجیب من قوم نجباء.» این شخص فردی نیک نژاد و از طایفه نیک نژاد است.(27) و نیز وقتی که دیگر عموی وی «عیسی بن عبدالله» به دیدار حضرت شتافت، امام(ع)در وصف او فرمود: «منّا اهل البیت.» او از ماست.(28)

پسر عمویش «زکریا بن آدم» نیز از خواص یاران امام رضا(ع)بود که آن حضرت بارها از او تعریف و تمجید نمود.

پدرش «ادریس بن عبداللّه» روایت گری موفق و عالمی پرهیزگار بود که به حضور امامان عصر خود به ویژه حضرت امام جعفر صادق(ع)نائل آمد و با نقل روایت از آنان، در شمار یاران و راویان قابل اعتماد ایشان جای گرفت. عالمان شیعی شخصیت والای او را همواره ستوده‏اند.

زکریا بن ادریس در میان چنین خانواده‏ای، که همگی از پیروان راستین مکتب ولایت بودند، پرورش یافت و درس عشق و دلدادگی به مکتب را از ایشان، به ویژه پدر بزرگوارش، فرا گرفت.

عصر ابوجریر



فضای جامعه‏ای که «زکریا بن ادریس» در آن زندگی می‏کرد، از آن جهت که با عصر سه تن از امامان معصوم - امام صادق، کاظم و رضا(ع) - مصادف بود، بسیار درخشنده و سازنده می‏نمود. وی نیز از این فرصت کمال استفاده را برای ایجاد رابطه بیشتر با امامان و کسب فیض از ایشان برد؛ اما اوضاع سختی که به وسیله زمامداران حکومت غاصب عباسی بر ضد شیعیان به وجود آمده بود، باعث گردید فضای جامعه آن روزگار به تیرگی و سیاهی گرائیده و عرصه بر پیروان مکتب تشیع تنگ گردد؛ ولی زکریا بن ادریس همانند بسیاری از شیعیان واقعی هرگز مرعوب اوضاع دشوار آن روزگار نگردید؛ بلکه با تقویت رابطه خود با پیشوایان دین به مقابله با دسیسه‏های دشمنان تشیّع پرداخت. آنچه از منابع و روایات موجود به دست می‏آید، این است که وی به حضور امامان رسیده و سخنان ایشان را نقل نموده است؛ اما چگونگی آن سفرهایی که در این باره داشته است، حتی نوع مبارزات او بر ضد دستگاه ظالم عباسی، مطلبی است که هیچ گزارشی از آن در دست نیست.

1. ابراهيم بن محمد همداني – مولي همداني[2]



معروفيت او به اين نام از آن روست که حضرت امام رضا عليه السلام در نوشته از وي به مولي همداني ياد مي‌کند. وي از دلباختگان امامت و ولايت به شمار مي‌ايد؛ زيرا نام مولي همداني در زمرة ياران سه معصوم ديده مي‌شود.[3] و اين افتخاري است که او را از ديگر همگنان خود برجسته مي‌سازد.

پس از شهادت امام رضا عليه السلام از امام جوادعليه السلام بهره مي‌برد. و پس از آن حضرت نيز در گروه ياران امام علي‌النقي عليه السلام جاي مي‌گيرد. ابراهيم بن محمد در زمرة وکلاي امام هاديعليه السلام است.[4]

او چهل بار به زيارت خانه خدا مي‌رود. کشّي درکتاب رجال خود، در ذيل أحمد بن اسحاق تصريح دارد که محمد بن مسعود، علي بن محمد، محمد بن أحمد، محمد بن عيسي، ابو محمد رازي و أحمد بن ابوعبدالله برقي، برخي ديگر، همگي از ابراهيم بن محمد همداني و ايوب بن نوح و أحمد بن ضمره و احمد بن اسحاق به عنوان ثقه ياد مي‌کنند.

همچنين در ذيل سخن از ابراهيم بن محمد همداني مي‌نويسد: حديث کرد برايم أحمد بن محمد، از ابراهيم بن محمد همداني که گفت: « حضرت ابوجعفر –امام جواد به پدرم نوشت که براي ايشان توطئه­اي که سميع (از دشمنان تشيع) در حقم مرتکب مي‌گردد «بنويسم» براي حضرت نوشتم

. امام با خط مبارک خود براي من نوشتند: «اندوهگين مباش، خداوند تو را در برابر ستمکاران ياري مي‌کند، من نيز تو را به ياري پروردگار بشارت مي‌دهم. پاداش معنويت هم نزد خداوند کريم محفوظ است. پس آفريدگارت را فراوان ستايش نما و هرگز از يادش غافل مباش.[5]

ياران ايراني حضرت رضا (ع)


سابقه تشيع در ميان ايرانيان به دوران رسول اعظم الهي مي‌رسد. با آنکه دوران پيشوايان پاک شيعه به لحاظ حاکميت دشمنان کينه توز اسلام و اهل‌بيت از سياه‌ترين بسترهاي تاريخ تشيع به شمار مي‌ايد اما بهره‌هاي علمي و معنوي ايرانيان از رهبران معصوم و ياري آنان در مآخذ تاريخي چشمگير است.

اين ريشة اعتقادي که برگرفته از حس حق‌جويي و آزاد منشي ايراني است، چنان استقبالي[1] را از امام رضا عليه السلام در شهر‌هاي ايراني به نمايش گذاشته است. که در بستر تاريخ به عنوان يک سند افتخار جاويدان خواهد ماند.

وصف ياران ايراني امام رضا و حتي آوردن نام همة آنان در يک نوشتار دشوار است. از اين رو در اين نوشته به معرفي آن دسته از ياران ايراني حضرت امام رضا عليه السلام که آغاز نامشان با حرف الف باشد، به گونه‌اي کوتاه بسنده مي‌شود.

آنچه پیش رو دارید بخش دوم از گفتگوی تبیان با حجت الإسلام والمسلمین دکتر محمد شیخ الاسلامی، استاد حوزه و دانشگاه و مدیرگروه معارف رادیو قرآن، می باشد که تحت عنوان « هفت حدیث برای زیارت امام رضا علیه السلام» از نظر خوانندگان گرامی گذشت.

تبیان: سوالی که ممکن است در ذهن بوجود بیاید این است که چرا بعد از زیارت یا حتی در حین زیارت، شخص مرتکب بعضی لغزشها و گناهان می شود؟

ببینید، اینکه گناهان آینده شخص نیز بخشیده می شود، منافاتی با اختیار ندارد، در واقع بعضی گناهان بصورت یک عادت و خوی در وجود شخص درمی آیند که همیشه همراه او هستند حتی در زیارت، دقیقاً مانند همان اتفاقی که در ماه مبارک رمضان می افتد، در عین حالی که دستان شیاطین بسته است ولی نفس انسان با گناهانی انس گرفته که شاید در همان ماه مبارک نیز مرتکب آن شود.

عشق ورزیدن ریشه در فطرت بشر دارد و انسان حتی در صورت مفارقت معشوقِ خویش، او را از یاد بین نمی برد و محبت قلبی خود را به صورتهای گوناگونی همچون زیارت مزار او ابراز می دارد و گاه با تحمل مشقات بسیار برای دیدار محبوبِ خود، بار سفر می بندد تا محبت خالصانه و بی شائبه خویش را در زیارت مزار او به ظهور برساند.

زیارت قبر مطهر امام معصوم نیز مظهر همین عشق و ارادتی است که زائر بوسیله آن به ندای فطرت زیبادوست و کمال طلب خویش پاسخی درخور می دهد و در آن حریم قدسی خود را به انسان کاملی پیوند می زند که مظهر تمام و کمال انسانیت و تجلی عظمت و علو پروردگار است و این ندا سر می دهد که: «اشهد انک تشهد مقامی و تسمع کلامی و ترد سلامی».

آری! زائر با زیارت مزور در مدار عشق او قرار می گیرد و با امام خویش تجدید میثاق می نماید. چنانکه در روایتی زیبا از حضرت رضا علیه السلام نقل شده است که ایشان فرمودند: «ان لکل امام عهدا فی عنق اولیائه وشیعته وان من تمام الوفاء بالعهد وحسن الاداء زیارة قبورهم فمن زارهم رغبة فی زیارتهم و تصدیقا بما رغبوا فیه کان ائمتهم شفعاءهم یوم القیامة»; (1) همانا برای هر امامی، عهدی است‏ بر عهده پیروانش و وفای کامل به این عهد و ادا نمودن آن به وجه نیکو در گروی زیارت قبور آنان است، پس هر کس از روی رغبت و میل به زیارت آنان و برای تصدیق آنچه که آنها در آن رغبت داشتند، آنان را زیارت کند، امامانشان نیز در روز قیامت‏ شفیع آنان خواهند بود.

هر کس امام رضا (علیه‌السلام) را زیارت کند، مانند آن است که خداوند را در عرش زیارت کرده باشد، به زائر حرم وی ثواب هفتاد حج مقبول عطا می‌شود، گناهان گذشته و آینده زائر آمرزیده می‌شود، بهشت از برای او می‌شود ...

در احادیث نقل شده است: «هر کس امام رضا (علیه‌السلام) را زیارت کند، مانند آن است که خداوند را در عرش زیارت کرده باشد. به زائر حرم وی ثواب هفتاد حج مقبول عطا می‌شود. گناهان گذشته و آینده زائر آمرزیده می‌شود. بهشت از برای او می‌شود و در روز قیامت در کنار منبر رسول الله برای او نیز منبری قرار داده می‌شود تا مردم از حساب فارغ شوند.»

همچنین امام رضا (علیه‌السلام) فرموده‌اند: «هر کس به زیارت من بیاید من در سه جا به دیدن او می‌روم. هنگامی که کتاب‌ها (نامه اعمال) به دست‌های راست و چپ داده می‌شود، در وقت نهادن اعمال در میزان در هنگام عبور از صراط.» به راستی چه سری در زیارت ائمه معصومین (علیهم‌السلام) نهفته است که خداوند تا بدین جایگاه به زائر اجر و ثواب عطا می‌کند. به عنوان نمونه کسی که مشرف به سفر حج می‌شود مکلف است به محرم شدن و به جا آوردن اعمال خاص حج. پس از برگزاری مراسم حج، مقبول قرار گرفتن اعمال به درگاه حضرت احدیت و جلب رضایت آن حضرت ثابت شده نیست.

بزرگواری و بزرگ منشی ائمه اطهار(علیهم السلام)، فاصله دور یا نزدیك نمی شناسد هر كه باشی و هر كجا كه باشی، دلت را به كرم و فضلشان گره بزن، لطف و مهربانی آنان را كاملا لمس خواهی كرد.

ایام ماه ذی القعده ، ایام زیارتی مخصوص امام رضا(علیه السلام) از دور یا نزدیك است، مرغ دل را بر بالای گنبد زردش به پرواز در آور تا قطعه ای از بهشت را بار دیگر به نظاره بنشینی و از خوان كرمش بی نصیب نمانی.

اذن دخول بطلب و بخوان: " فاذن لی یا مولای فی الدخول افضل ما اذنت لاحد من اولیاءك ؛ مولای من! به من اجازه بده وارد شوم، همانطور كه به یكی از دوستان نزدیكت اجازه می دهی و بلكه بهتر از آن! "

سرت را به نشانه احترام پایین بیانداز و دستت را خالصانه بر سینه بفشار و بگو 'بسم الله و بالله و فی سبیل الله ...' تردیدی به خود راه مده كه آقا سلام تو را بی پاسخ نخواهد گذاشت.

و اینك كه دل به دل یار گره زده ای با او به درددل بپرداز كه همواره شنونده خوبی برای زائرانش است، برایش تفاوتی ندارد كه رنج سفر را بر خود هموار كرده و با این جسم خاكی به پابوسش رفته باشی و یا در چنین روز مباركی - 23 ذی القعده - مشتاقانه آرزوی زیارتش را داشته باشی.

این میزبان مهربان، پذیرای شنیدن است با هر زبان و لهجه ای منتظر است تا با او دردل دل كنی و این بار نه تنها برای ثواب هزار حج و هزار عمره بلكه تنها برای سبكبار شدن از هر آنچه امور دنیایی كه بر دوشت سنگینی می كند، از او بخواه كه پاك و پاكیزه شوی همانند روزی كه از مادر زاده شده ای.

1. حلم:

2. تواضع:

در بخش صفات و اخلاق آن حضرت از قول ابراهیم بن عباس نقل كردیم كه گفت: چون امام رضا (علیه السلام) تنها بود و براى او غذا مى‏آوردند آن حضرت غلامان و خادمان و حتى دربان و نگهبان را بر سر سفره‏اش مى‏نشاند و با آنها غذا مى‏خورد.

نخستین هدف

احساس ایمنى از خطرى كه او را از سوى شخصیت امام رضا(علیه السلام) تهدید مى‏كرد. شخصیتى نادر كه نوشته‏ هاى علمیش در شرق و غرب نفوذ فراوان داشت و نزد خاص و عام - به اعتراف مامون - از همه محبوبتر بود. در صورت ولیعهدى، او دیگر نمى‏توانست مردم را به شورش یا هر گونه حركت دیگرى بر ضد حكومت، دعوت كند.

هدف دوم

شخصیت امام باید تحت كنترل دقیق مامون قرار گیرد، و از نزدیك هم از داخل و هم از خارج این كنترل بر او اعمال گردد، تا آنكه كم كم راه براى نابود ساختن وى به شیوه ‏هاى مخصوصى هموار شود. مثلا همانگونه كه گفتیم یكى از انگیزه‏هاى مامون در تزویج دخترش این بود كه در زندگى داخلى امام مراقبى را بگمارد كه هم مورد اطمینان او باشد و هم جلب اعتماد بنماید.(1)

هدف سوم

مامون مى‏خواست امام چنان به او نزدیكى پیدا كند كه براحتى بتواند او را از زندگى اجتماعى محروم ساخته، مردم را از او دور بگرداند. تا آنان تحت تاثیر نیروى شخصیت امام، علم، حكمت و درایتش قرار نگیرند.

دلایل امام براى پذیرفتن ولیعهدى

هنگامى امام رضا(علیه السلام) ولیعهدى مامون را پذیرفت كه به این حقیقت پى برده بود كه در صورت امتناع بهایى را كه باید بپردازد تنها جان خودش نمى‏باشد، بلكه علویان و دوستدارانشان همه در معرض خطر واقع مى‏شوند. در حالى كه اگر بر امام جایز بود كه در آن شرایط، جان خویشتن را به خطر بیفكند، ولى در مورد دوستداران و شیعیان خود و یا سایر علویان هرگز به خود حق نمى‏داد كه جان آنان را نیز به مخاطره دراندازد.

افزون بر این، بر امام لازم بود كه جان خویشتن و شیعیان و هواخواهان را از گزندها برهاند. زیرا امت اسلامى بسیار به وجود آنان و آگاهى بخشیدنشان نیاز داشت. اینان باید باقى مى‏ماندند تا براى مردم چراغ راه و راهبر و مقتدا در حل مشكلات و هجوم شبهه‏ها باشند.

امام علی ‌بن موسی‌الرضا (علیه السلام) هشتمین امام شیعیان از سلاله پاک رسول خدا و هشتمین جانشین پیامبر مکرم اسلام می‌باشند.

نام، لقب و کنیه امام:

نام مبارک ایشان علی و کنیه آن حضرت ابوالحسن و مشهورترین لقب ایشان "رضا" به معنای "خشنودی" می‌باشد. امام محمد تقی (علیه السلام) امام نهم و فرزند ایشان سبب نامیده شدن آن حضرت به این لقب را اینگونه نقل می‌فرمایند: "خداوند او را رضا لقب نهاد زیرا خداوند در آسمان و رسول خدا و ائمه اطهار در زمین از او خشنود بوده‌اند و ایشان را برای امامت پسندیده‌اند و همینطور (به خاطر خلق و خوی نیکوی امام) هم دوستان و نزدیکان و هم دشمنان از ایشان راضی و خشنود بود‌ند."

اصطلاح سلسلة الذهب در بین شیعیان با اهل سنت متفاوت است:

نظر اهل سنت: هر حدیثی که مالک از نافع از ابن عمر از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم نقل کند سلسلة الذهب نامیده می شود. ابن حجر این روایات را در کتابی به همین نام جمع آوری نموده است :

"رسالة فیها سبعة وأربعون حدیثا رواها الإمام الشافعی ، عن الإمام مالك ، عن نافع ، عن ابن عمر، عن النبی صلى الله علیه وسلم ، وتسمى : " سلسلة الذهب " نفعنا الله تعالى ببركتهم . سلسلة الذهب - أحمد بن علی بن حجر - ص 7

رساله ای که در آن 47 روایت است که آنها را امام شافعی از امام مالک از نافع از ابن عمر از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم نقل کرده است واین روایات سلسلة الذهب نامیده می شوند . خداوند ما را به برکت ایشان نفع دهد .

همین مطلب در مقدمه كتاب الموطأ  مالک  ص 21 ذکر شده است .

نظر شیعه : روایت مشهور حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام که بیش از 20000 نفر آن را از ایشان  از پدر گرامیشان از پدرش تا رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم از جبرائیل از خدای متعال نقل نمودند .

این روایت را به خاطر گرامی بودن سلسله سندش ، سلسلة الذهب نامیدند . احمد بن حنبل در مورد این روایت گفته است که اگر این روایت ( به خاطر جلالت کسانی که در سندش هستند ) را بر جن زده بخوانید خوب می شود :

حضرت امام رضا - علیه السلام - پس از شهادت پدر بزرگوارش، در سال ‏183 هجرى در 35 سالگى، عهده دار مقام مامت‏شد. دوره امامت ایشان بیست‏سال بود كه ده سال نخست آن با خلافت «هارون‏الرشید»، پنج‏سال با خلافت «محمد امین‏» و پنج‏سال آخر با خلافت «عبدالله المامون‏» معاصر بود.

با شهادت امام موسى كاظم(علیه السلام)، سیاست ضد علوى عباسیان با شكست مواجه شد. مردم بیش از پیش به اهل بیت عصمت(علیهم السلام) گرایش پیدا كردند و این گرایش حتى در میان خانواده خلفا و درباریان نیز رسوخ كرد. چنانكه گویند: زبیده، همسر رشید و نوه منصور و بزرگترین زن عباسى، شیعه شد و چون هارون الرشید از آن آگاهى یافت، سوگند خورد كه طلاقش دهد. روایت‏ شده است كه وقتى جسد مطهر امام كاظم(علیه السلام) را به جمع پاسبانان حكومت آوردند و با سخنان زشت ‏خبر مرگ آن بزرگوار را اعلام كردند، سلیمان، پسر منصور دوانیقى، فرزندان و غلامانش را فرمان داد جلوى این كار را بگیرند. او، خود، با پاى برهنه در پى جنازه حركت كرد و قضیه را كتبا به اطلاع هارون الرشید رساند. هارون در پاسخ گفت: اى عمو، صله رحم كردى، خداوند به تو پاداش نیك دهد؛ به خدا سوگند، سندى بن‏شاهك این كار را به دستور ما انجام نداده است.

ابن طلحه مى گوید: (1) ... اینك سخن درباره سومین على یعنى على الرضا علیه السلام است و هر كه به دقت بنگرد براستى او را وارث ایشان مى یابد و حكم مى كند كه وى سومین على (2) است. ایمان و مقام و منزلتش والا و توانمندى وى گسترده و یارانش فراوان و برهانش هویدا و آشكار است تا آن جا كه مامون خلیفه عباسى او را از خواص خود قرار داد و در مملكت خویش شریك ساخت و امر جانشینى خویش را به او واگذارد و دخترش را به همسرى او درآورد.

كنیه ها

ابوالحسن و ابوعلی

لقب ها

مشهورترین لقب آن حضرت «رضا» است و در سبب این لقب گفته اند: «او از آن روی رضا خوانده شد كه در آسمان خوشایند و در زمین مورد خشنودی پیامبران خدا و امامان پس از او بود. همچنین گفته شده :