حالا كه تو نحو خوانده‏اى بگو ببينم: در پاسخ آن مسئله زنبوريه بايد اذا هو هى بخوانيم يا اذا هو اياها؟ همان مسئله‏اى كه سيبويه را به ديار عدم فرستاد.

اگر در اين مورد هم كشتيبان پاسخ صحيحى مى‏داد و مى‏گفت: بايد اذا هو هى بخوانيم چنان كه در قرآن مجيد آمده است: فَإِذا هِيَ حَيَّةٌ تَسْعى‏ مرد نحوى توانائى ديدن وجود كشتيبان را به كلى از دست مى‏داد و پيش از آن كه در گرداب مهلكى كه فضا و دريا براى او تهيه ديده بود دست از جان بشويد خود را به دريا مى‏انداخت و از شكنجه ديدن قيافه كشتيبان كه به خوبى «هستى خود» را اثبات كرده بود راحت مى‏گشت!

آرى قانون نحس خودپرستى همين است كه به ابراز هستى خويشتن قناعت نمى‏ورزد و نمى‏گويد: من نحو خوانده‏ام پس هستم، كه هيچ منافاتى با اين ندارد كه كشتيبان هم بگويد: من كشتى مى‏رانم پس هستم، و آن يكى بيل مى‏زند پس هست، و آن ديگرى هم به وسيله علم و معرفت آيات الهى را در اين دنيا مى‏خواند پس او هم موجود است.

ولى چنان كه بر همه روشن است در آن هنگام كه يكى از وسائل زندگى جاى هدف اعلاى «حيات معقول» آدمى را بگيرد شناخت اين كه ضرب در جمله ضرب زيد عمر فعل ماضى مفرد و مذكر و غايب و زيد فاعل و عمر و مفعول آن است، تفسير عالم هستى را به عهده مى‏گيرد و براى حيات آدمى معنا مى‏بخشد. كشتيبان از شنيدن اين بانگ دلخراش كه چون نحو نخوانده‏اى پس نيم عمرت بر فناست ضربه شديدى خورد، زيرا تا آن روز چنين جمله‏اى را نه از عقل و وجدانش شنيده بود و نه از پيامبران الهى و اوصياء و اوليا چنين هدفى براى حيات سراغ گرفته بود، و نه از قوانين عالم وجود كه هستى او را در خود جاى داده و در آهنگ بزرگى كه در آن قوانين نواخته مى‏شود شركت داده‏اند.

ضربه‏اى كه بر كشتيبان خورده بود، شكننده و يأس‏آور بود در نتيجه- دل شكسته گشت كشتيبان زتاب شگفتا! نكند اين مرد نحوى راست مى‏گويد كه چون من نحو نخوانده‏ام نيمى از عمرم بر باد فنا رفته است؟ اما اين يك انديشه باطل است كه ذهنم را در اين پهنه اقيانوس به خود مشغول داشته است زيرا براى اعلان بطلان و فناى يك لحظه از زندگى كه جلوه‏گاه عظمت خداوندى است، ندائى از وجدان و عقل و منطقى بالاتر از منطقى اين مرد نحوى مورد نياز است مردى كه همه هستى و عظمت‏ها و قوانين و ارزش‏ها و هدف اعلاى آن را در تنظيم قالب‏هاى قراردادى الفاظ مى‏جويد و نمى‏داند كه:

او چو خود را در سخن آغشته است

از حكايت او حكايت گشته است.

ججضربه «نيم عمر تو شد بر فنا» كه نحوى بر او وارد كرده و دل او را شكسته بود لحظاتى چند كشتيبان را در خود فرو برد، و او جز سكوت در برابر امواج طوفانى آن خود پرست چاره‏اى نديد، چونان سكوت و آرامشى كه وى همواره مى‏بايست در برابر امواج طوفانى دريا از خود نشان دهد دريغا! كه طوفان دريا جسم آدمى را به بازى مى‏گيرد، ولى طوفان درون خود پرستان ارواح انسان‏ها را شكنجه مى‏دهد، او مى‏توانست پاسخى قانع كننده به مرد نحوى بگويد ليك ضربه سئوال تندتر از آن بود كه با گفتگو منتفى گردد. ليك آن دم گشت خاموش از جواب و به جاى مرد نحوى خويشتن را مخاطب قرار داد كه‏

بنشينم و صبر پيش گيرم

دنباله كار خويش گيرم ‏

وانگهى اگر من در اينجا براى خاموش كردن شعله‏هاى آتش خودپرستى اين مرد حقير و كوته‏بين به نزاع و جدال بپردازم و او را به خطائى كه در اثبات هستى خود و نفى هستى ديگران مرتكب شده است آگاه سازم، شايد كشتى زمام از دست من بربايد و در نتيجه اين مناقشه و بگو مگو كه به بركت «نحو خوانده‏ام پس هستم و تو نخوانده‏اى پس نيستى» به راه افتاده است كشتى و كشتى نشينان و حتى خود من كه كشتيبانم و بالاتر از همه اين مرد نحوى را كه با علم به فعل و فاعل به هدف اعلاى حيات خود رسيده است به كام مرگ بسپارد پس بهتر اين است كه:

شدت از درون پوسيده بر سر

صاحبانش و مقلدان آنان خراب شود و همه زير آوار سنگين آن به ديار نيستى و نابودى رانده شوند و زمين براى زندگى صالحان و شايستگان كه در ميان اين حيوانات انسان‏نما و متمدنان وحشى و ميمون صفتان و غرق شدگان در ماديات و دلباختگان به لذائذ حسى به شدت در غربت و تنهائى‏اند بدون مزاحم باقى بماند، و چنين زمانى به زودى فرا مى‏رسد و دور از دسترس نيست و حقيقتى است كه قرآن مجيد قاطعانه از آن خبر مى‏دهد:

أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ: «5»

يقيناً همه روى زمين را بندگان شايسته ام به ميراث مى‏برند.

من با فروتنى و تواضع از شما مسلمانان و به ويژه پيروان مكتب اهل بيت مى‏خواهم كه از افتادن در دام تمدن غربى و فرهنگ‏هاى شيطانى آن حذر كنيد و گول زرق و برق زندگى ظاهر آنان را كه مالامال از فساد و تباهى است نخوريد و دست از قرآن مجيد كه راهنماى انسان به هر خيرى است بر نداريد، و از اقتداى به اهل بيت پيامبر كه مصباح هدايت و كشتى نجات هستند غفلت ننمائيد و دامن حيات پرقيمت خود را از آلوده شدن به ماديات صرف، و درون خود را از اسير شدن به مكتب حس‏گرائى حفظ نمائيد كه خير دين و دنيا آخرت شما در تمسك به قرآن و اهل بيت است و بدانيد كه اين تمدن بدون معنويت و بريده از خدا و جداى از فرهنگ حق و خالى از حقايق و تهى از تعاليم انبياء و امامان به زودى نابود مى‏شود و دلبستگان به خود را هم نابود مى‏سازد و نهايتاً به عذاب استيصال در دنيا و عذاب ابد در آخرت گرفتار مى‏شود و جز روسياهى و افتضاح براى آن و پيروانش نخواهد ماند.

آرى براى محاربان با خدا و پيامبر و آنان كه در زمين در همه امور زندگى به فساد و تباهى مى‏كوشند جز رسوائى و خوارى در دنيا و عذاب بزرگ در آخرت نيست:

ذلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيا وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ: «6»

براى آنان به خاطر محاربه با خدا و پيامبر و كوششان براى گستردن فساد در زمين رسوائى و خوارى در دنيا و عذاب بزرگ در آخرت است.

غرق شدگان در ماديت، و دلباختگان به لذائذ حسى، و مريدان مكتب حس‏گرائى كه از زندگى و حيات جز خانه و كارگاهى براى تأمين اقتصاد و معيشت نمى‏بينند، و پر كردن شكم و شهوت‏رانى و كام جوئى را اصيل‏ترين لذت‏ها مى‏شمارند، و چشمى براى تماشاى اين همه نقش عجب بر در و ديوار وجود ندارند، و گوشى براى شنيدن صداى حق و برهان و دليل و حكمت براى خود باقى نگذاشته‏اند، و وجودشان نيروى دفعى براى حقايق و واقعيات و امور ملكوتى و عرشى و اصول ماوراء طبيعت و حوزه جذبى براى انواع مفاسد و شهوات و خيالات و اوهام گشته و براى مسخره كردن انبيا و اولياء و محتويات كتاب‏هاى آسمانى و علماى ربانى و احكام الهى و عبادات دهانى به پهناى فلك باز كرده و به خاطر اوج بى‏خردى و دچار بودن به بيمارى غفلت و بى‏خبرى، خود را ميزان حق و باطل هر چيزى قرار داده و يجوز و لايجوز خود را در همه امور ملاك و اصل مى‏دانند، بدون شك و ترديد گرفتار دو بيمارى بسيار مهلك و بر باد دهنده دنيا و آخرت و مخرب همه ارزش‏ها شده‏اند و به خاطر جهل مركبشان نسبت به اين دو بيمارى هم در غفلت كامل به سر مى‏برند از اين جهت به علاج و درمان خود اقدام نمى‏كنند، بلكه خود و كوشش و كاركردشان را سالم و صحيح و خوب مى‏دانند، و توجه ندارند كه همه ارزيابى‏هاى آنان نسبت به‏ همه امور بى‏پايه و پوچ و غلط و باطل است آن دو بيمارى يكى خود فراموشى و ديگر خودپرستى است.

«قل هل ننبئكم بالاخرين اعمالا الذين ضل سعيهم فى الحياة الدنيا و هم يحسبون انهم يحسنون صنعا، اولئك الذين كفروا بآيات ربهم و لقائه فحبطت اعمالهم فلا نقيم لهم يوم القيامة وزنا، ذلك جزاءهم جهنم، بما كفروا و اتخذوا.»

بگو آيا شما را از زيانكارترين مردم از جهت عمل و فعاليت آگاه كنم؟ آن مردم كسانى هستند كه كوششان در زندگى دنيا تباه شده و به هدر رفته در حالى كه خيال مى‏كنند خوب و درست عمل مى‏نمايند، اينان كسانى هستند كه آيات پروردگارشان و ديدار قيامت و محاسبه اعمال را به وسيله او منكر شدند و در نتيجه اعمالشان تباه و بى‏اثر است و چون همه كوششان بر باد رفته روز قيامت ميزانى براى آن برپا نمى‏كنيم، اين است وضع و حال زيانكاران به سبب آن كه كفر ورزيدند و آيات من و پيامبرانم را به مسخره گرفتند!

اينان به اين خاطر به چنين وضع خطرزا و مهلكى دچارند كه خود را از ياد برده‏اند كه انسان هستند، و مملوك حضرت رب‏العزه مى‏باشند، و مقامشان مقام خلافت‏اللهى است و از نظر استعداد و شخصيت ذاتى از همه موجودات برترند و دنيا و متاعش و شكم و شهوت و بدن و اعضايش ابزارى براى رشد و كمال آنان به كمك هدايت الهى و آئين و فرهنگ خدائى است.

امیر مۆمنان علی ـ علیه السلام ـ روزی با مردم سخن می گفت، و درباره رشد اخلاقی آنان صحبت می کرد، تا اینکه فرمود: مراقب باشید آنچه را مردم پشت سر افراد می گویند، نپذیرید ( از شنیدن غیبت، برحذر باشید) سخنان باطل فراوان است، ولی سخنان باطل از بین رفتنی است، و آنچه می ماند کردار انسان است. چرا که خدا شنوا و شاهد است، بدانید که بین حق و باطل، بیش از چهار انگشت، فاصله نیست.

احادیث این بخش با توجه به منابع ذکر شده در نرم افزار "جامع الاحادیث نور" بازبینی و به روز شده اند.

حدیث (1) پيامبر صلى الله عليه و آله:يا اَيُّهَا النّاسُ اِنَّما هُوَ اللّه  وَ الشَّيطانُ وَ الحَقُّ وَ الباطِلُ وَالهُدى وَ الضَّلالَةُ وَ الرُّشدُ وَ الغَىُّ وَ العاجِلَةُ وَ الآجِلَةُ وَ العاقِبَةُ وَ الحَسَناتُ وَ السَّيِّئاتُ فَما كانَ مِن حَسَناتٍ فَلِلّهِ وَ ما كانَ مِن سَيِّئاتٍ فَلِلشَّيطانِ لَعَنَهُ اللّه ؛اى مردم! جز اين نيست كه خداست و شيطان، حق است و باطل، هدايت است و ضلالت، رشد است و گمراهى، دنياست و آخرت، خوبى هاست و بدى ها. هر چه خوبى است از آنِ خداست و هر چه بدى است از آنِ شيطان ملعون است. كافى(ط-الاسلامیه) ج 2، ص 16

حدیث (2) امام على عليه السلام :لا یعابُ المَرءُ بِتَاخیرِ حَقهِ اِنمَا یعابُ مَن اَخَذَ ما لَیسَ لَهُ؛ برای انسان عیب نیست که حقش تاخیر افتد، عیب آن است که چیزی را که حقش نیست بگیرد.نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 500

حدیث (3) امام على عليه السلام :ظَـلَمَ الْحَقَّ مَنْ نَصَرَ الْباطِلَ؛هر كس باطل را يارى كند، به حق ستم كرده است.تصنیف غررالحکم و درر الکلم ص71

حدیث (4) امام على عليه السلام :لا يُؤنِسَنَّكَ اِلاَّ الْحَقُّ وَ لا يوحِشَنَّكَ اِلاَّ الْباطِلُ؛مبادا جز حق، با تو اُنس بگيرد و جز باطل، از تو بهراسد.نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 188

حدیث (5) امام على عليه السلام :اَما اِنَّهُ لَيْسَ بَيْنَ الْحَقِّ وَ الْباطِلِ اِلاّ اَرْبَعُ اَصابِـعَ - فَسُئِلَ عَنْ مَعْنى قَولِهِ هذا، فَجَمَعَ اَصابِعَهُ وَ وَضَعَها بَيْنَ اُذُنِهِ وَ عَيْنِهِ - ثُمَّ قالَ: اَ لْباطِلُ اَنْ تَقولَ: سَمِعْتُ وَ الْحَقُّ اَنْ تَقولَ: رَأَيْتُ؛هان! ميان حق و باطل جز چهار انگشت فاصله نيست. از آن حضرت درباره معناى اين فرمايش سؤال شد. امام انگشتان خود را به هم چسباند و آنها را ميان گوش و چشم خود گذاشت و آن گاه فرمودند: باطل اين است كه بگويى: شنيدم و حق آن است كه بگويى: ديدم.نهج البلاغه(صبحی صالح) ص198

حدیث (6) امام على عليه السلام :فَلَوْ اَنَّ الْباطِلَ خَلَصَ مِنْ مِزاجِ الْحَقِّ لَمْ يَخْفَ عَلى المُرتادينَ وَ لَوْ اَنَّ الْحَقَّ خَلَصَ مِنْ لَبْسِ الْباطِلِ انْقَطَعَتْ عَنْهُ اَلْسُنُ الْمُعانِدينَ وَلكِنْ يُوْخَذُ مِنْ هذا ضِغْثٌ وَ مِنْ هذا ضِغْثٌ؛اگر باطل با حق درنياميزد، بر حقيقت جويان پوشيده نمى مانَد و اگر حق با باطل آميخته نشود، زبان دشمنان آن بريده مى شود، ليكن مشتى از آن برداشته مى شود و مشتى از اين. (و بدين ترتيب حق و باطل درهم آميخته مى شود و شبهه پيش مى آيد).نهج البلاغه(صبحی صالح) ص88

حدیث (7) امام صادق عليه السلام :اَبَى اللّه  اَنْ يُعَرِّفَ باطِلاً حَقّا اَبَى اللّه  اَنْ يَجْعَلَ الْحَقَّ فى قَلْبِ الْمُؤْمِنِ باطِلاً لا شَكَّ فيهِ وَ اَبَى اللّه  اَنْ يَجْعَلَ الْباطِلَ فى قَلْبِ الْـكافِر الْمُخالِفِ حَقّـا لا شَكَّ فيهِ وَ لَوْ لَمْ يَجْعَلْ هذا هكَذا ما عُرِفَ حَقٌّ مِنْ باطِلٍ؛خداوند اِبا دارد از اين كه باطلى را حق معرفى نمايد، خداوند اِبا دارد از اين كه حق را در دل مؤمن، باطلى ترديدناپذير جلوه دهد، خداوند اِبا دارد از اين كه باطل را در دل كافر حق ستيز به صورت حقى ترديدناپذير جلوه دهد، اگر چنين نمى كرد، حق از باطل شناخته نمى شد.محاسن، ج 1، ص 277

حدیث (8) امام صادق عليه السلام :لا يَسْتَيْقِنُ الْقَلْبُ اَنَّ الْحَقَّ باطِلٌ اَبَدا وَ لا يَسْتَيقِنُ اَنَّ الْباطِلَ حَقٌّ اَبَدا؛هرگز دل به باطل بودن حق و به حق بودن باطل يقين نمى كند.تفسير العياشى، ج 2، ص 53

حدیث (9) پيامبر صلى الله عليه و آله :اَمّا عَلامَةُ التّائِبِ فَاَرْبَعَةٌ: اَلنَّصيحَةُ لِلّهِ فى عَمَلِهِ وَ تَرْكُ الْباطِلِ وَ لُزومُ الْحَقِّ وَ الْحِرْصُ عَلَى الْخَيْرِ ؛نشانه توبه كننده چهار است: عمل خالصانه براى خدا، رها كردن باطل، پايبندى به حق و حريص بودن بر كار خير.تحف العقول، ص 20

ماه مبارک رمضان به سرعت تمام گذشت و روزهایی آخرش را شاهدیم. برای کسانی این حائز اهمیت است که در پی استفاده از ماه رمضان بودند. تو ای دل نمی دانم ایام را چگونه سپری کردی؟ و ...

حضرت علی (علیه السلام) در حدیثی گرانسنگ می فرماید:« الفُرصَه تمُّر مرِّ السَحاب فانتَهِزوا فُرَصَ الخَیّر» [1] فرصتها مانند ابر می گذرد پس اگر فرصت خوبی به دست آوردید؛ استفاده کنید.گویا این حدیث را حضرت، برای استفاده از فرصت همین روزها و شبها فرموده و خوشا به حال کسانی که بیشترین استفاده را از این ماه رحمت، می توانند داشته باشند. قرآن و دعا می خوانند، محاسبه ی نفس می کنند و ...و به هیچ وجه نباید انسان از رحمت خدا ناامید شود که فرمود:« إِنَّهُ لَا یَاْیْسُ مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُون» [یوسف/87] هرگز کسی از رحمت خدا ناامید نمی شود مگر مردم کافر.و در جای دیگر فرمود:«وَ إِذَا سَأَلَكَ عِبَادِى عَنىّ‏ فَإِنىّ‏ قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لىِ وَ لْیُؤْمِنُواْ بىِ لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُون» [بقره/186]

و چون بندگان من (از دورى و نزدیكى) من از تو پرسند، (بدانند كه) من به آنها نزدیكم، هر گاه كسى مرا خواند دعاى او را اجابت كنم. پس باید دعوت مرا (و پیغمبران مرا) بپذیرند و به من بگروند، باشد كه (به سعادت) راه یابند. [2]در این آیه شریفه عبارت « وَ لْیُؤْمِنُواْ بىِ» نقش تعیین کننده ی دارد. یعنی (کسانی که) به گفته های من اعتماد دارند، و این یعنی من باید وظیفه ام را انجام دهم و بقیه را به خداوند مهربان بسپارم و بدانم که خدا حق کسی را ابدا واصلا ضایع نمی کند.اینجاست که عنصر اخلاص به میدان می آید و کسی که تعلقات کمتری داشته باشد؛ بامید خدا موفق تر است. حضرت علی (علیه السلام) در حدیثی، فلسفه ی روزه را اخلاص می داند: فرض اللهَ الصِّیَامُ ابْتِلَاءً لِإِخْلَاصِ الْخَلْق» خداوند روزه را واجب كرد تا به وسیله آن اخلاص خلق را بیازماید.

 نتیجه گبری
برای کسانی که بخواهند کارهایشان را به نحو احسن انجام دهند؛ همیشه وقت کم است، و بدون شک فرصت ماه مبارک رمضان، از مصداقهای بارز آن کارهاست. از خداوند توفیق دهنده امور، مسئلت داریم ما را توفیق روز افزون عطا کند.  ‏
پی نوشتها
[1] نهج‌البلاغه صبحی صالح، حکمت 21ص 471
[2] ترجمه الهی قمشه ی ص 28
[3] نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 512 ، ح 252 - تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 176 ، ح 3376

هر کس تابعیت کشوری را پذیرفت، باید تابع همه قوانین آن باشد چه با روحیه او سازگار باشد، یا نباشد، از آن قوانین خوشش بیاید یا از آنها متنفر باشد، البته هر شهروندی می تواند از فلسفه ی وضع قوانین سوال کند و به چیستی و چرایی آنها پی ببرد این اصلی است که همه مردم دنیا آن را پذیرفته و به آن پای بندند.

هر کس، دینی را پذیرفت باید به همه قوانین آن دین پای بند باشد و انها را انجام دهد هر چند برخی از آنها بر خلاف میل و خواسته او باشد. آری همانگونه که قرآن می فرماید در پذیرش اصل دین هیچ اجباری نیست« لَا إِكْرَ‌اهَ فِی الدِّینِ[بقره/256] در دین هیچ اجبارى نیست» اما اگر انسان دین را پذیرفت و به خدای متعال ایمان آورد و مسلمان شد، باید به معنای واقعی کلمه در برابر دستورات خدا تسلیم باشد، هر چند هر مسلمانی می تواند فلسفه برخی ازاحکام و دستورات الهی را با مطالعه احادیث و روایات اهل بیت(علیهم السلام) بدست آورد.حجاب و عفاف یکی از دستورات متعالی دین اسلام است که برای حفظ شخصیت و هویت زنان مسلمان از یک سو  و حفظ ارامش روانی جامعه اسلامی و عدم سوق به سوی گناه و نافرمانی خدای متعال از سوی دیگر صادر شده و مسلمانان موظف به رعایت آن هستند.برخی از زنان و دختران برای آنکه به امیال و هواهای نفسانی خود برسند این اصل اسلامی را زیر سوال می برند و می گویند مگر چند تار مو از ما بیرون باشد چه مشکلی به وجود می آید؟ و یا اینکه آیا خدا با آن همه مهربانی بخاطر چند تار مو ما را به جهنم می برد و در آتش سوزان قرار می دهد؟در پاسخ به این شبهه و سوال لازم است تا به صورت مختصر به چند نکته اشاره کنیم:

1. همانطور که اشاره شد لازمه ی مسلمانی، تسلیم بی چون و چرا در برابر اوامر الهی است، از این رو نباید با هیچ یک از اوامر و نواهی خداوند به صورت سلیقه ای برخورد کرد، آنچه که با هوی و هوس ما سازگار نیست و نافرمانی خداست را آنقدر در نظر خود و دیگران کوچک کنیم که انجام آن برای همگان امری عادی شود. از دیدگاه رهبران دینی، هر گناه و نافرمانی هر چند که کوچک باشد بزرگ و نابخشودنی است.
از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) نقل شده که فرمود:« لَا تُحَقِّرُوا شَیْئاً مِنَ الشَّرِّ وَ إِنْ صَغُرَ فِی أَعْیُنِكُمْ وَ لَا تَسْتَكْثِرُوا الْخَیْرَ وَ إِنْ كَثُرَ فِی أَعْیُنِكُمْ فَإِنَّهُ لَا كَبِیرَةَ مَعَ الِاسْتِغْفَارِ وَ لَا صَغِیرَةَ مَعَ الِاسْتِصْغَار[1] هیچ یک از کارهای بد را بی اهمیت و حقیر مشمارید ولو در نظر شما کوچک باشد، و هیچ عمل خیر را زیاد مشمارید ولو در نظر شما زیاد باشد. همانا آن کس که استغفار و توبه نماید گناه کبیره ندارد، و آن که به گناه اصرار دارد و نادم و پشیمان نیست گناه کوچک ندارد»و حضرت امیرالمومنین(علیه السلام) می فرماید:« أَشَدُّ الذُّنُوبِ مَا اسْتَهَانَ بِهِ صَاحِبُهُ[2] سخت ترین گناه، آن است كه گناهكار آن را كوچك بشمارد»

2. این استدلال را برای همه گناهان و اموری که نافرمانی خداوند است می توان بکار برد. مثلا کسی که اهل غیبت است بگوید خدا که به خاطر چهارتا غیبت کسی را عذاب نمی کند، یا کسی که اهل دروغ است بگوید خداوند که برای چند تا دروغ کوچک کسی را عذاب نمی کند و همین طور برای همه گناهان کوچک و بزرگ می توان این حرف را زد. اما آیا این امر استهزا و  به سخره گرفتن دین و دستورات دینی نیست؟ و آیا خود را به جای خدا جایگزین کردن نیست که برای او که خالق و صاحب اختیار همه چیز است تکلیف مشخص کنیم که برای چه مقدار معصیت، عذاب می‌کند و برای چه مقدار عذاب نمی‌کند؟

3. هر چند آیات بسیاری در خصوص حجاب و عفت از یک سو و ضرورت بندگی و اطاعت خدا در همه موارد از سوی دیگر وجود دارد و هر چند احادیث بسیاری نیز به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به گناه تحریک نامحرم و ... تصریح نموده است؛ اما آیا باید برای هر حرکتی حتماً آیه و روایت مستقیمی وجود داشته باشد؟

جای بسی تأسف و نگرانی و اندوه است که جهان اسلام شاهد امواج تکفیر‌های و نیز شاهد بیرون شمردن بی‌قید و شرط و بی‌ضابطه مردم از دایره دین است. و به این ترتیب امت اسلامی دچار گروهی از فقیه نما‌ها شده‌ است، که در فتوا دادن به ارتداد افرادی که در برخی از مسائل عقیدتی و حتی فقهی و تاریخی با آنان مخالفند، سخت شتاب می‌کنند و با یک فتوا به راحتی، خون، مال، و ناموس دیگران را مباح می‌دارند

بر انسان آگاه  به کتاب خدا و رسول(صلی‌الله‌علیه‌واله) پوشیده نیست، که در کتاب و سنت از شتاب ورزیدن به تکفیر مسلمانان و بی‌دین خواندن افراد، به شدت نهی شده است. خداوند متعال در این خصوص فرموده است.«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا ضَرَبْتُمْ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ فَتَبَیَّنُوا وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقى‏ إِلَیْكُمُ السَّلامَ لَسْتَ مُؤْمِناً تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَیاةِ الدُّنْیا فَعِنْدَ اللَّهِ مَغانِمُ كَثیرَةٌ كَذلِكَ؛[نساء/۹۴]اى كسانى كه ایمان آورده‌‏اید! هنگامى كه در راه خدا گام مى‌‏زنید (و به سفرى براى جهاد مى‏‌روید)، تحقیق كنید! و بخاطر اینكه سرمایه ناپایدار دنیا (و غنایمى) به دست آورید، به كسى كه اظهار صلح و اسلام مى‏‌كند نگویید: «مسلمان نیستى» زیرا غنیمتهاى فراوانى (براى شما) نزد خداست».

معیارهای تکفیر
با توجه به آنچه گفته شد، لازم است که پیش از گرفتار شدن در مشکل تکفیر و حکم کردن، فردی از دین بر ضرورت رعایت پاره‌ای از معیارها تأکید شود. اینکه به بیان این معیارها می‌پردازیم:

۱-اطمینان از کفر
تکفیر مسلمان امری است خود به خود بزرگ، که خطر آن بسیار و زیانش چشمگیر است. از این رو، اطمینان یافتن از کفر و تحقیق کامل درباره‌ی آن، پیش از اقدام به تکفیر، ضروری و لازم است. این کار باید از طریق اعتماد به وسایل شناخته شده‌ی قضایی انجام گیرد. و همچنین باید در تحقیق و گوش دادن به سخنان گواهان، دقت و توجه کامل به خرج داد تا مبادا به کشتن و گرفتن جان افراد گرفتار شویم که تلافی و جبران آن ناممکن است.

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسى‏ أَنْ یَكُونُوا خَیْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسى‏ أَنْ یَكُنَّ خَیْراً مِنْهُنَّ وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإیمانِ وَ مَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛[حجرات/۱۱]اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! نباید گروهى از مردان شما گروه دیگر را مسخره كنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند و نه زنانى زنان دیگر را، شاید آنان بهتر از اینان باشند و یكدیگر را مورد طعن و عیبجویى قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یكدیگر را یاد نكنید، بسیار بد است كه بر كسى پس از ایمان نام كفرآمیز بگذارید و آنها كه توبه نكنند، ظالم و ستمگرند!»

۲-آگاهی از عومل کفر
دومین معیار تکفیر که باید رعایت شود، لزوم اطمینان از علم و آگاهی مرتد است. به این معنا اگر شخصی با وجود آگاهی از لوازم رفتارش، اقدام به انکار ضروریات دین و اصول مسلم  اسلام نماید تکفیر می‌شود. البته نباید فراموش کرد ارتداد این چنین افرادی را باید اهل فن و علم تشخیص دهند. به عنوان نمونه، چنانچه کسی حج را انکار کند، با وجود اینکه می‌داند حج به نص قرآن و سنت واجب است، و نیز توجه داشته باشد که انکار آن موجب تکذیب پیامبر(صلی‌الله علیه واله) و رسالت آن حضرت است، حکم خروج این شخص از دین صادر می‌شود. اما اگر وی از وجوب حج آگاه نباشد، زیرا به خاطر اینکه تازه مسلمان باشد و یا اینکه توجه نداشته باشد که انکارش موجب تکذیب پیامبر(صلی‌الله علیه واله)می‌گردد، به کفر وی حکم نخواهد شد.

برای شناخت یاران و پیروان پیامبر اعظم(صلّی الله علیه وآله وسلّم) بهترین میزان قرآن کریم است.خداوند سبحان بخشی از ویژگی های یاران پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله وسلّم) را در آخر سوره فتح چنین بر شمرده است

«مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَ رِضْوَانًا سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنجِیلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَ أَجْرًا عَظِیمًا[فتح/ 29] محمد فرستاده خدا است و كسانی كه با او هستند در برابر كفار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند، پیوسته آنها را در حال ركوع و سجود می‏بینی، آنها همواره فضل خدا و رضای او را می‏ طلبند، نشانه آنها در صورتشان از اثر سجده نمایان است، این توصیف آنها در تورات است، و توصیف آنها در انجیل همانند زراعتی است كه جوانه ‏های خود را خارج ساخته، سپس به تقویت آن پرداخته، تا محكم شده، و بر پای خود ایستاده است، و به قدری نمو و رشد كرده كه زارعان را به شگفتی وامی دارد! این برای آن است كه كافران را به خشم آورد، خداوند كسانی از آنها را كه ایمان آورده ‏اند و عمل صالح انجام داده ‏اند وعده آمرزش و اجر عظیمی داده است.»

اگر بخواهیم افراد و جریان هایی که در خط و راه پیامبر اعظم(صلّی الله علیه وآله وسلّم) هستند را بشناسیم، بهترین معیار، کلام خداوند عزیز است؛ که ویژگی های یاران اسلام ناب محمدی(صلّی الله علیه وآله وسلّم) را در قرآن کریم برشمرده است.حضرت حق اولین ویژگی یاران پیامبر اعظم(صلّی الله علیه وآله وسلّم) را شدت و سرسختی با کافران ذکر فرموده است. «وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْكُفَّارِ كسانی كه با او هستند، در برابر كفار سرسخت و شدید هستند.» بنابراین کسانی که با کفار و دشمنان اسلام هم نشینی و سازش دارند و با رژیم غصبی اسرائیل و آمریکا طرح دوستی می ریزند، از خط اصیل اسلام ناب بسیار فاصله دارند و در عمل این آیه قرآن کریم را نادیده گرفته و پایمال می کنند. آنها که نسبت به مؤمنین با شدت و با کافران نرمش و سازش برخورد می کنند و در حقیقت اشداء علی المؤمنین رحماء علی الکفار هستند و عکس این آیه عمل می کنند. این جریان ها در عمل نسبت به مسلمین و برادران دینی خشونت می ورزند و آنها را مورد هجوم و قتل قرار می دهند و بجای ضربه به صهیونیست ها، با آنها همکاری می کنند.

در فرهنگ اصطلاحات دینی به مجموعه اعتقاداتی که شامل اعتقاد به توحید، نبوت، معاد و امامت می‌شود «اصول دین» و به اعمالی که هر کس بر اساس اعتقادت خود انجام می‌دهد«فروع دین» گفته می‌شود.

 آدمی باایمان و اعتقاد به معارف ضروری یک دین، در زمره پیروان آن دین قرار می‌گیرد، و درصورتی‌که برخی از اعتقادات پایه‌ای دین را منکر شود، از دین خارج می‌شود و اعمال او مقبول نخواهد بود.[۱]از سوی دیگر، انسان‌ها به میزان معرفت و ایمانشان نسبت به اعتقادات، به دستورات دینی عمل می‌کنند و درجه قبولی اعمال در پیشگاه خداوند نیز به معرفت و ایمان شخص وابسته است.ازاین‌رو همواره علماء و مراجع تقلید تأکید می‌کنند که اصول دین تحقیقی است [۲]؛ به این معنا که هر کس در حد توان و فهم خود به اعتقاد صحیح درباره آنها برسد، تا هم از انحراف در اعتقادات در امان بماند و هم با کمترین شبهه‌ای که از سوی دشمنان ایجاد می‌شود، عقیده خود را از دست ندهد.

لذا با توجه به اینکه ممکن است انسان در هنگام آموزش و یادگیری مسائل اعتقادی و یا در خلال معاشرت‌های اجتماعی، انحرافی در مجموعه عقاید او ایجادشده باشد ضروری است تا هر از چند گاهی به شخصی که اسلام‌شناس و مورد اعتماد است و در عقاید دینی او انحرافی وجود ندارد مراجعه کرده و اعتقادات خود را در حضور وی مطرح نماید تا در صورت انحراف و اشتباهی در آنها، به تصحیح عقاید خود اقدام نماید.بررسی تاریخی نیز نشان می‌دهد که در عصر ائمه اطهار (علیهم السلام) شیعیان به حضور ایشان می‌رفتند و عقاید خود را به آن حضرات عرضه می‌کردند تا از صحیح بودن آنها و درست بودن دین خویش مطمئن شوند و تا پایان عمر بر همان اعتقاد، ثابت‌قدم بمانند. [۳]

حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه‌السلام) ازجمله افرادی است که علیرغم آنکه خود از افراد مورد اعتماد ائمه اطهار (علیهم‌السلام) است و از دانشمندان و محدثان بزرگ شیعه، به حضور امام هادی (علیه‌السلام) می‌رود و عقاید خود را به آن حضرت عرضه می‌دارد تا از صحیح بودن آنها اطمینان یابد.
این دانشمند بزرگ در حضور امام، به بیان اصول اعتقادی خود و مسایلی در باب توحید، نبوت، امامت و معاد پرداخت و امام هادی (علیه‌السلام) خطاب به او فرمودند: «ای اباالقاسم! قسم به خدا، مطالبی که گفتی، دین خدا است که برای بندگانش برگزیده است، پس بر آن پایدار باش! خداوند تو را بر اعتقاد ثابت در دنیا و آخرت پایدار کند.»[۴]

آفریدگار مهربان نعمت هدایت و اسلام را به بشر ارزانی داشته و انسانها را به خانه سلامت دعوت نموده و با مهربانی بندگان را به طریق سلامت و سعادت راهنمایی می کند. او از هیچ نعمتی به او فرو گذار ننموده و برای هدایت بندگان از آسمانها دعوت نامه فرستاده و راه موفقیت را به انسان ها نشان داده است.

«و الله یدعوا الی دار السلام و یهدی من یشاء الی صراط مستقیم[یونس/ ۲۵] و خدا [شما را] به سراى سلامت فرا مى‏خواند و هر كه را بخواهد به راه راست هدایت مى ‏كند.»یکی از عوامل موفقیت انسان در زندگی، اخلاق خوب و مهربانی با دیگران می باشد. با نگاهی به زندگی انسان های موفق در می یابیم که حسن خلق، مهربانی و برخورد خوب از عوامل موفقیت آنان بوده است؛ و از نمونه های بارز و برتر این موفقیت می توان به پیامبر اکرم(صلّی الله علیه وآله وسلّم) اشاره نمود.

روش و سیره پیامبر رحمت(صلّی الله علیه وآله وسلّم) در دعوت به اسلام نرم خویی و مهربانی با مردم است. قرآن کریم دراین باره می فرماید: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِینَ[۱۵۹/ آل عمران] پس به [بركت] رحمت الهى با آنان نرمخو [و پرمهر] شدى و اگر تندخو و سختدل بودى قطعا از پیرامون تو پراكنده مى‏ شدند، پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در كار[ها] با آنان مشورت كن و چون تصمیم گرفتى بر خدا توكل كن زیرا خداوند توكل‏ كنندگان را دوست مى‏ دارد.» بنابراین نرمخویی و مهروزی رمز موفقیت پیامبر اکرم(صلّی الله علیه وآله وسلّم) در فراگیر نمودن اسلام در جهان است. پیامبر رحمت(صلی الله علیه و آله) موفق ترین افراد در زمینه دعوت به اسلام و اموزه های دینی آن با رافت و مهربانی است، خداوند ایشان را مفتخر به مدال «وَ إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِیمٍ[قلم/ ۴]» نموده است.

نرمش در گفتار در موفقیت انسان و جذب دیگران نقش موثری دارد. رحمت الهی به قدری گسترده است که حتی نسبت به فرعون که سرکشی کرده و با او دشمنی می کند، نیز عنایت و نظر رحمت دارد و به حضرت موسی و هارون فرمان می دهد که با او به نرمی سخن بگویید شاید متذکر شود. «اذْهَبَا إِلَى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَى [۴۳/ طه] به سوى فرعون بروید كه او به سركشى برخاسته است.» «فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَّیِّنًا لَّعَلَّهُ یَتَذَكَّرُ أَوْ یَخْشَى[۴۴/ طه] و با او سخنى نرم گویید شاید كه پند پذیرد یا بترسد.»