اربعین

چهل ، چهلم . در فرهنگ اسلامی و در معارف عرفانی ، عدد چهل ( اربعین ) جایگاه خاصی دارد . چله نشینی برای رفع حاجت یا رسیدن به مقامات سلوک و عرفان معروف است . حفظ کردن چهل حدیث ، اخلاصِ چهل صباح ، کمال عقل در چهل سالگی ، دعا برای چهل مؤ من ، چهل شب چهارشنبه و ... بسیاری از این نمونه ها و موارد . (63)

در فرهنگ عاشورا ، اربعین به چهلمین روز شهادت حسین بن علی علیهما السلام گفته می شود که مصادف با روز بیستم ماه صفر است . از سنتهای مردمی ، گرامیداشت چهلم مردگان است که ، به یاد عزیزِ فوت شده خویش ، خیرات و صدقات می دهند و مجلس یاد بود برپا می کنند . در روز بیستم صفر نیز ، شیعیان ، عظیمترین مراسم سوگواری را در کشورها و شهرهای مختلف به یاد عاشورای حسینی برپا می کنند و همراه با دسته های سینه زنی و عزاداری به تعظیم شعائر دینی می پردازند . در شهر کربلا ، اربعین حسینی عظمت و شکوه خاصی دارد و دسته های عزادار ، مراسمی پرشور برپا می کنند .

در نخستین اربعین شهادت امام حسین (ع) ، جابربن عبدالله انصاری و عطیه عوفی موفق به زیارت تربت و قبر سیدالشهداء شدند . بنابه برخی نقلها ، در همان اربعین ، کاروان اسرای اهل بیت علیهم السلام در بازگشت از شام و سر راه مدینه ، از کربلا گذشتند و با جابر دیدار

صفحه 42

کردند . البته برخی از مورخان هم آن را نفی کرده و نپذیرفته اند . از جمله مرحوم محدث قمی در « منتهی الامال » دلایلی ذکر می کند که دیدار اهل بیت از کربلا در اربعین اول نبوده است . (64) بعضی از علما نیز در این باره تحقیق مبسوط و مستقلی انجام داده اند که منتشر شده است . (65) به هر حال ، تکریم این روز و احیاءی خاطره غم بار عاشورا ، رمز تداوم شور عاشورایی در زمانهای بعد بوده است . در تاریخ انقلاب اسلامی ایران نیز ، سنت احیاءی اربعین تأثیر مهمی در شور گستری در شهرها داشت و در چهلم شهدای حادثه قم ( قیام مردم در تاریخ 19 دی 1356 ش ) مردم مسلمانِ تبریز قیام کردند و شهید دادند . در اربعین شهدای تبریز ، مردم شهرهای دیگر مجلس یادبود گرفته ، تظاهرات کردند و همین گونه اربعینها به هم وصل شد و سراسر ایران به نهضت پیوست ، تا آنکه انقلاب اسلامی در 22 بهمن سال 1357 ش به پیروزی رسید . این به برکت الهام گیری از فرهنگ شهادت و ایثار خون بود که ملت قهرمان ایران ، از عاشورا گرفته بود . « اربعین » ، تداوم « عاشورا » بود و « ذِکر » ، رسالتِ بازماندگان پس از « خون » و « شهادت » .

به یاد کربلا دلها غمین است

دلا خون گریه کن چون اربعین است

پیام خون ، خطاب آتشین است

بقای دین ، رهین اربعین است

که تاریخ پر از خون و شهادت

سراسر اربعین در اربعین است

بسوز ای دل که امروز اربعین است

عزای پور ختم المرسلین است

مرام شیعه در خون ریشه دارد

نگهبانی ز خط خون چنین است

63 - ر . ک‍ : « اربعین در فرهنگ اسلامی » ، سید رضا تقوی ، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی .64 - منتهی الا مال ، ج 1 ، حوادث بازگشت اسرا .65 - تحقیقی درباره اولین اربعین حضرت سیدالشهداء ، شهید قاضی طباطبای