پس از جنگ جمل، و استقرار آرامش در شهر بصره، امام علی علیه السلام حدود هفتاد و دو روز در شهر بصره اقامت فرمود. (1) و در ماه رجب با انتخاب عبدالله بن عباس برای استانداری بصره، به سوی کوفه حرکت کرد.

در این مدتی که حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) در شهر بصره بسر می برد، با دختر مسعود نهلشی، ازدواج کرد و در خانه ی او سکونت داشت.(2)

2- رعایت عدالت بین همسران
درست است که تعدد زوجات یکی از راه های جدّی مقابله با مفاسد اجتماعی است، اما شرائط و مقررات خاص خودش را دارد که یکی از آنها عدالت رفتاری، میان همسران است.

و قرآن کریم در این مورد هشدار داده و فرموده است: فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً (نساء/3) اگر نمی توانی عدالت را رعایت کنی باید به یک زن اکتفاء کنید (به تعدّد زوجات روی نیاورید.)(۱۵)

حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) چون همسران متعدد داشت، عدالت را دقیقاً نسبت به همسران خویش رعایت می کرد، هنگامی که شبی نوبت یکی از همسران بود، حتّی وضوی خود را در خانه او می گرفت. یعنی عدالت رفتاری را حتی در وضو گرفتن نیز رعایت می فرمود.(3)

3- مبارزه با خرافات در ازدواج
هر چه مردم از فرهنگ و اسلام ناب محمدی (ص) رسول خدا (ص) فاصله می گیرند، خرافات و تعصبات جاهلانه ی فراوانی دامنگیر جامعه می شود، بخصوص نسبت به ازدواج، که خرافات زیادی مطرح شده است.

از جمله: پس از فوت یکی از اقوام تا یک سال یا چند ماه باید در آن فامیل کسی ازدواج نکند، و جلسه ی عقد نگیرد، در صورتی که در سنت رسول گرامی اسلام (ص) و سیره ی عملی حضرت امیرالمومنین (ع) اینگونه سنت های غلط راه ندارد.

هنوز شانزده روز از وفات رقیه، یکی از دختران رسول خدا (ص) نگذشته بود که، امام علی (ع) با حضرت فاطمه علیها السلام ازدواج کرد.(4) نه رسول خدا (ص) ایراد گرفت، نه مردم اعتراض کردند، و نه حضرت زهراء (ع) لب به اعتراض گشود. ازدواج حضرت امیرالمومنین علی (ع) پس از جنگ بدر، در ماه رمضان و شب زفاف در ماه ذیحجه از سال دوم هجرت اتفاق افتاد.(5)

4- تأمین هزینه ی زندگی
یکی از وظائف مهمّ اجتماعی در اخلاق همسرداری، تأمین هزینه ی زندگی است، مرد باید با کار و تلاش فراوان، نیازهای اقتصادی خانواده را برطرف سازد تا سر بار جامعه نگردند و دست نیاز به سوی دیگران دراز نکنند، امروزه یکی از عوامل فساد و بزهکاری، تأمین نبودن زن و فرزندان در خانواده هاست.

امام علی (ع) با کار و تلاش، چاه کردن و آبیاری کردن، و درختکاری و احداث باغ در منطقه «یَنبُع» در اطراف مدینه توانست، سرمایه های فراوان بدست آورد، هم هزار برده را آزاد کند؛ هم برای خاله ها و عمه های خود خانه ی شخصی بَخَرَد، و هم زنان و فرزندان خود را آبرومندانه اداره کند که وصیت نامه ی آن حضرت به صورت نامه ی ۲۴ نهج البلاغه در تاریخ ثبت شده است، در آن دستور العمل اقتصادی برای اداره زنان و فرزندان خود تأکید می کند که درختان و زمین ها را نفروشند، بلکه با درآمد سالانه آن نیازهای اقتصادی خانواده ی آن حضرت را برطرف سازند.

امام علی (ع) به فرزندش نوشت که: هذَا مَا أمَرَ بِهِ عَبدُ اللهِ عَلیُّ بنُ أبی طَالِبٍ أمِیرُ المومِنِینَ فی مَالِهِ، ابتغَاءَ وَجهِ اللهِ، لِیُولِجَهُ بِهِ الجَنَّةَ وَ یَعطِیَهُ بِهِ الأمَنَةَ.
منها: فَإنَّهُ یَقُومُ بِذلکَ الحَسَنُ بنُ عَلیٍّ یَأکُلُ مِنهُ بِالمعرُوفِ، وَیُنفقُ مِنهُ بِالمعروُفِ، فَإن حَدَثَ بِحَسَنٍ حَدَثٌ وَ حُسَینُ حَیٌّ، قَامَ بِالأمرِ بَعدَهُ وَ أصدَرَه ُمَصدَرهُ. وَإنَّ لِابنَی فَاطمةَ مِن صَدقةِ عَلیٍّ مِثلَ الَّذی لِبَنِی عَلیٍّ، وَ إنیِّ إنَّمَا جَعَلتُ القِیَامَ بِذلکَ إلی ابنَی فَاطِمَةَ ابتغَاءَ وَجهِ اللهِ وَ قَربَةً إلی رَسَولِ اللهِ (ص) وَ تَکریماً لِحُرمَتِهِ وَ تَشریفاً لِوُصلَتِهِ.

وَیَشتَرِطُ عَلَی الَّذی یَجعَلُهُ إلیهِ أن یَترُکَ المالَ عَلَی أصُولِهِ و یُنفِقَ مِن ثَمَرهِ حَیثُ أُمِرَ بِهِ وَهُدِیَ لَهُ، وَ أَلَّا یَبِیعَ من أولادِ نَخِیلَ هذِهِ القُرَی وَ دِیَّهً حَتَّی تُشکِلَ أرضُهَا غِرَاساً. وَمَن کَانَ مِن إمَائی – اللَّاتِی أطُوفُ عَلَیهِنَّ- لَهَا وَلَدٌ، أو هِیَ حَامِلٌ، فَتُمسَکُ عَلَی وَلَدَهَا وَهِیَ مِن حَظِّهِ، فَإن مَاتَ وَلَدُهَا وَهِیَ حَیَّةٌ فَهِیَ عَتِیقَةٌ، قَد أفرَجَ عَنهَا الرِّقُّ، وَحَرَّرَهَا العِتقُ.
ق
وله(ع) فی هذه الوصیة: « وألا یبیع من نخلها وَدِیهً» الوَدِیّهُ: الفَسِیلَهُ، وجمعها وَدِیّ. و قوله(ع) : « حتی تشکل أرضها غراساً» هو من أفصح الکلام، والمراد به أن الأرض یکثر فیها غراس النخل حتی یراها الناظر علی غیر تلک الصفه التی عرفها بها فیشکل علیه أمرها و یحسبها غیرها. (6)

وصیت اقتصادی نسبت به اموال شخصی
این دستوری است که بنده ی خدا علی بن ابیطالب (ع)، امیر مؤمنان نسبت به اموال شخصی خود، برای خشنودی خدا، داده است، تا خداوند با آن به بهشتش در آورد، و آسوده اش گرداند

( قسمتی از این نامه است) همانا سرپرستی این اموال بر عهده ی فرزندم حسن بن علی (ع) است. آنگونه که رواست از آن مصرف نماید، و از آن انفاق کند، اگر برای حسن حادثه ای رخ داد و حسین زنده بود، سرپرستی آن را پس از برادرش به عهده گیرد، و کار او را تداوم بخشد.

پسران فاطمه (س) از این اموال به همان مقدار سهم دارند که دیگران پسران علی خواهند داشت، من سرپرستی اموالم را به پسران فاطمه واگذاردم، تا خشنودی خدا، و نزدیک شدن به رسول الله (ص) و بزرگ داشت حرمت او، و احترام پیوند خویشاوندی پیامبر (ص) را فراهم آورم.

ضرورت حفظ اموال
و با کسی که این اموال در دست اوست شرط می کنم که اصل مال را حفظ نموده تنها از میوه و درآمدش بخورند و انفاق کنند، و هرگز نهال های درخت خرما را نفروشند، تا همه ی این سرزمین یک پارچه زیر درختان خرما بگونه ای قرار گیرد که راه یافتن در آن دشوار باشد. و زنان غیر عقدی من که با آنها بودم و صاحب فرزند یا حامله می باشند، پس از تولد فرزند، فرزند خود را گیرد که بهره ی او باشد، و اگر فرزندش بمیرد، مادر آزاد است، کنیز بودن از او برداشته، و آزادی خویش را باز یابد.

«وَدّیه» به معنی نهال خرما، و جمع آن «وَدِیّ» بر وزن «علیّ» می باشد، و جمله ی امام نسبت به درختان «حتّی تشکل ارضها غراساً» از فصیح ترین سخن است یعنی زمین پر درخت شود که چیزی جز درختان به چشم نیایند.

پی نوشت ها :
(1) خسرو. ناصر، سفرنامه ی ناصر خسرو، ص157.
(2) جمعی از نویسندگان، دائرة المعارف تشیّع، ج۳، ص۲۶۴.
(3) حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۱۵، ص۸۵.
(4) ابن بابویه، محمد بن علی، امالی شیخ صدوق، ص۴۳.
(5) اربلی، علی بن عیسی، کشف الغُمّه، ج۱، ص۳۷۴.
(6) نهج البلاغه، نامه۲۴.