بررسی آیات ناظر به انسانشناسی در قرآن (2)
نویسنده: دکتر جمیله علمالهدی
واژگان متنوعی در قرآن نظیر سیر، کدح، هجرت، رجعت، اتیان، صیرورت تبیین مفهوم حرکت انسان را برعهده دارند.
برخی از آنها مثل واژهی «سیر» (1) ناظر به جابهجایی و حرکت مکانی است و برخی نظیر صیرورت ناظر به حرکت استکمالی ذاتی است؛ چنان که در آیات «وَلِلّهِ مُلْكُ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا وَإِلَیْهِ الْمَصِیرُ» (مائده: 18)، «خَلَقَ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ وَصَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ وَإِلَیْهِ الْمَصِیرُ» (تغابن: 3)، «...قَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَیْكَ الْمَصِیرُ» (بقره: 285)، منظور از صیرورت صرفاً جابهجایی در مکان و زمان نیست؛ همچنین صیرورت
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
بررسی آیات ناظر به انسانشناسی در قرآن (1)
نویسنده: دکتر جمیله علمالهدی
بدون شک تبین انسان از منظر قرآن مقتضی طرح مباحث پیچیده و تفصیلی در حوزهی ویژگیهای روانشناختی، جامعهشناختی، زیستشناختی انسان است که از مجال نوشتار حاضر خارج است. برای پیجویی مسایل مبتلابه این پژوهش، شرح حقیقت انسان و چگونگی حرکت او همچنین نسبتش با جهان هستی کافی است. از این رو، بررسی آیات ناظر به انسانشناسی به شش مطلب توجه دارد که عبارت است از: حقیقت انسان، جایگاه انسان در جهان، حرکت انسان، وحدت نوع انسان در ذات، آزادی انسان و غایت انسان. بحثهای گوناگون انسانشناختی فلسفی در حد ضرورت ذیل همین دو عنوان و به طور خلاصه مطرح میشود.
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
ثمرات حیات طیّبه
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
حیات طیّبه
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
عمل تعیین کنندهی نحوه پیوند انسان با خارج
عمل تعیین کنندهی نحوه پیوند انسان با خارج
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
ایمان و عمل صالح، مؤثر است نه نام ایمان و آرزوی عمل صالح
ایمان و عمل صالح، مؤثر است نه نام ایمان و آرزوی عمل صالح
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
معنویت و ابعاد وجودی انسان در قرآن
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
انسان از نظر قرآن
گرچه قرآن کریم وحی الهی است و از نظم و هماهنگی خاصی برخوردار است، ولی بین بعضی از سورهها پیوند مخصوصی است، بطوریکه آن سورههای خاص با یک نام شروع شده، و به یک مطلب معین ختم میشوند، و محتوای
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
معنویت و ابعاد وجودی انسان در قرآن
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
جایگاه خدا در انسانشناسی قرآنی
هنگام بحث از انسان از دیدگاه قرآن همواره باید این نکته را در نظر داشت که جهانبینی قرآن خدا مرکزی و خدامحوری است، نه انسان مرکزی و انسانمداری.
در نظام خدا مرکزی محور همه امور خداست. مبدأ عالم وجود، ذات بیمنتهای خداست. هدف انسان و جهان سیر به سوی خداست، یعنی هستی هم از خداست و هم به سوی خداست، هم از خدا منشأ گرفته است و هم به سوی خدا در حرکت و تکاپوست. مبنا و اساس همه بایدها و نبایدها خداست. آن قانون و تکلیفی مورد پذیرش است که از خدا صادر شده باشد و خدا به آن دستور داده باشد. حاکمیت از آن خداست و هیچ قدرتی جز او حق حکومت مطلقه بر انسانها را ندارد. فرمانده و حکمران حقیقی فقط خداست.
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
نیازهای انسان
انسان دارای نیازهای متعددی است که ارضاء و اقناع آنها موجب رشد و تکامل وی میشود. و اگر این نیازها به گونه صحیح ارضاء نشوند موجبات ناهماهنگی ابعاد شخصیت انسان را فراهم میآورند.
اینکه انسان چه نیازهایی دارد در میان مکاتب مختلف روانشناسی مورد گفتگو است. و روش این مقاله نیز ایجاب نمیکند که ما نظریات روانشناسان مختلف را مطرح سازیم، بلکه در اینجا به برخی از نیازهای انسانی پرداخته و نظرگاه قرآن را در این زمینه روشن میسازیم. ما قبل از آنکه به بحث پیرامون برخی از نیازهای انسانی بپردازیم چند نکته را خاطر نشان میسازیم:
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
بحثی دربارهی اصطلاح فطرت
کلمه فطر از نظر لغوی به معنای شکافتن است. طبرسی مفسر معروف آن را به معنای شکافتن طولی میداند. در بسیاری از آیات قرآنی نیز به معنای آفریدن آمده است. مثل آیه
وَجَّهْتُ وَجْهِی لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ؛ من روی خود را به سوی کسی کردم که آسمانها و زمین را آفریده است. (انعام 79)
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
فطریات انسان از دیدگاه قرآن
اینکه از نظر قرآن کریم آیا اساساً انسان دارای فطرت هست یا نسبت به شهادت یک سلسله آیات باید بگوییم که انسان دارای فطرت میباشد. ما مجموع این آیات را در بحثهای بعد مطرح خواهیم کرد و در اینجا برای نمونه فقط به دو آیه زیر اشاره خواهیم کرد:
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
ارزش و مقام انسان از نگاه قرآن
اگر بخواهیم به انصاف سخن بگوییم باید اذعان کنیم که هیچ مکتبی را در جهان- چه در شرق و چه در غرب، چه در گذشته و چه در حال- نمیتوان سراغ گرفت که چون قرآن برای انسان ارزش و اهمیت قایل شده باشد.
قرآن انسان را جانشین خدا بر روی زمین میداند. وی را موجودی میداند که فرشتگان او را سجده کردهاند. همه آسمانها و زمین مسخر اویند و موجودات جهان آفرینش سر تمکین در برابر او فرود آوردهاند.
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
اصطلاح رشد در قرآن
کلمه رشد و مشتقات آن چون یرشدون، راشدون، مرشد، رشاد حدود 19 بار در قرآن به کار رفته است، از جمله در آیات زیر:
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
هدف از رشد انسان از دیدگاه قرآن
هدف از رشد انسان از دیدگاه قرآن
مهمترین مسئلهای که در بحث از رشد مطرح است هدف رشد میباشد. سایر مسایل مربوط به رشد نیز متفرع بر این مسئله و تابع آن میباشد. تا هدف رشد مطرح نشود نمیتوان سخن از راه و مسیر رشد به میان آورد، تا هدف رشد مطرح نشود نمیتوان سخن از راه و مسیر رشد به میان آورد، تا هدف رشد مطرح نشود سخن گفتن از روشهای رشد بیهوده است. اما اینکه هدف رشد چیست باید گفت که هدف رشد در هر مکتبی معنای خاصی دارد. هر مکتبی در رابطه با تفسیری که از انسان میکند هدف خاصی را برای رشد انسان در نظر میگیرد. مکتبی که انسان را چیزی جز ماده نمیداند و جز نیازهای حیوانی، نیاز دیگری را برای انسان در نظر نمیگیرد هدفی را برای رشد در نظر میگیرد که مکتبی که انسان را دارای دو بعد ماده و روح دانسته و نیازهای معنوی برای او قایل است، آن هدف را مطرح نمیسازد، بلکه هدف دیگری را برای رشد انسان در نظر میگیرد. بنابراین نمیتوان هدفی را برای رشد انسانها ارائه داد که مورد پذیرش همه مکاتب بشری باشد. ما در اینجا به نمونهای از هدفهایی که از سوی مکتبها و متفکران برای رشد انسان در نظر گرفته شده است اشاره میکنیم:
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
راه و مسیر رشد انسان از دیدگاه قرآن
انسان از دیدگاه قرآن نه تنها هدف رشد و تکاملش مشخص و معین است که راه و مسیر رشدش را نیز خداوند به او نشان داده است.
قرآن کریم از راه رشد تعبیر به صراط مستقیم کرده است. چنان که میگوید:
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
از چه روشهایی برای رشد انسان میتوان استفاده کرد؟ آیا از هر روشی برای رشد انسان میتوان استفاده کرد یا نه؟ آیا قرآن کریم برای رشد افراد انسانی روشهایی را تعلیم میدهد یا نه؟
قرآن کریم همانگونه که هدف رشد، راه و مسیر رشد، و مسایل رشد را مطرح ساخته است، روشهای رشد را نیز از نظر دور نداشته است.
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن

در این گفتار سخن از روابطی است که انسان دارد و یا میتواند داشته باشد: رابطه انسان با خود، رابطه انسان با دیگران، رابطه انسان با خدا، رابطه انسان با طبیعت، رابطه انسان با جامعه، رابطه انسان با تاریخ و رابطه انسان با شیطان.
و اکنون توضیح و تفسیر هریک از این روابط از دیدگاه قرآن.
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن
مشیّت الهی
مشیّت الهی
از نظر قرآن کریم تمام موجودات جهان هستی پس از مشیت الهی تحقق پیدا میکنند. هرچه در جهان موجود است از مشیت و اراده خداوندی سرچشمه گرفته و هیچ پدیده و رویدادی بدون اذن و مشیت الهی تحقق پیدا نمیکند.
«مَا قَطَعْتُمْ مِنْ لِینَةٍ أَوْ تَرَكْتُمُوهَا قَائِمَةً عَلَى أُصُولِهَا فَبِإِذْنِ اللَّهِ» هر نخلی را که قطع گردید یا آن را بر ریشههایش رها کردید به اذن خدا بوده است. (حشر 5)
موضوعات مرتبط: انسان از نگاه قرآن
برچسبها: انسان از نگاه قرآن